title

NGÓI ÂM DƯƠNG

Viên ngói âm dương nhớ hồn phố cổ

Nhớ nhà Từ Đường nội cất năm xưa

Mái ngói đơn sơ trong nắng – trong mưa

Che chở đời con và linh hồn Gia Tộc

Năm tháng trôi qua màu rêu ẩm mốc

Từng viên khép hờ ngỡ gió buông rơi

Nhưng nội tôi vẫn thường khi hay nói:

– Ngói ôm nhau rồi khó gỡ lắm con

Nhiều năm rồi tới lúc đã lớn khôn

Tôi mới hiểu lời người xưa thấm thía

Tình nghĩa anh em như là viên ngói

Khép chặt bao giờ cũng khó lìa xa!

Lê Nguyên)

Ngói âm dương là gì? Cấu tạo ra sao?

Trước tiên phải khẳng định rằng đây là một loại ngói đặc trưng trong các công trình xưa cổ. Quan sát kỹ bạn sẽ thấy chúng có một đầu nhỏ và một đầu lớn. Ngói âm dương là loại ngói phổ biến trong các công trình kiến trúc cổ truyền thống.

Từ xưa đến nay, âm dương thái cực đã trở thành hồn thiêng trong văn hóa, trở thành thứ triết lý Á Đông được vận dụng vào nhân sinh một cách thâm thúy trong hàng nghìn năm, ăn sâu vào trong tâm thức, nếp nghĩ, nếp sống của người Việt. Và ngói âm dương cũng là một sản vật của cái “Đạo” ấy.

Muốn hiểu về ngói âm dương thì phải tìm về vùng Cao Bằng, Lạng Sơn, nơi bà con người Tày, Nùng dùng ngói âm dương để lợp mái nhà. Nhìn từ trên cao, những ngôi nhà lợp ngói âm dương cổ kính nơi đây khiến người ta không khỏi trầm trồ, cảm thấy như lạc vào một kinh thành cổ từ ngàn năm về trước.

Ưu điểm của ngói âm dương là mùa hè thì mát, mùa đông thì ấm, lại thoát nước không bị đọng. Đối với những kiến trúc như nhà truyền thống, miếu mạo, hay đền thờ, thì việc sử dụng ngói âm dương có chất màu cổ là một giải pháp kiến trúc vừa mang tính thẩm mỹ, vừa hợp với phong thủy. Phong là gió, thủy là nước, phong là dương, thủy là âm, hai yếu tố quan trọng ấy tạo thành sinh khí của ngôi nhà. Khi lợp ngói, người ta đặt viên ngói âm và viên ngói dương xen kẽ nhau, âm dương giao hòa, vừa có thể thoát nước, lại vừa tạo nên khoảng trống giữ khí và thông gió cho ngôi nhà.

Cấu tạo: Loại ngói này được cấu thành từ ngói âm và ngói dương xếp đan xen nhau nằm ở phần hình chóp cụt của mái. Bộ ngói âm dương đầy đủ bao gồm:

Ngói âm: Là viên ngói to ngửa lên, ngói âm là ngói tráng men ở mặt lõm.

Ngói dương: Là viên tròn úp, ngói dương được tráng men một phần ở mặt lồi.

Riềm (còn gọi là Diềm): Là phần trang trí mái bao gồm riềm âm và riềm dương.

Tên gọi: Dù là loại ngói âm hay dương thì chúng đều được phủ một lớp men bên ngoài hay còn được gọi là lưu ly. Chính vì thế, nhiều người còn gọi với cái tên dễ hiểu hơn đó là mái ngói âm lưu ly hoặc dương lưu ly đều được. Đây là dạng ngói âm dương được phủ một lớp men, có nguồn gốc xuất xứ từ Trung Quốc.

Màu men: Men lưu ly trên mái ngói âm dương là loại men gốm có tác dụng tạo màu rất đẹp. Chúng thuộc dòng men tốt và chứa nhiều thành phần như sắt, đồng, crom, mangan. Loại men ngói âm dương này khó sản xuất, là loại men nhẹ lửa. Đồng thời loại men này phải được kiểm duyệt gắt gao để đáp ứng chỉ tiêu độ bền cao. Bên cạnh đó, tông màu của men lưu ý cần tương đối trùng màu men cố ngói lợp nhà.

Quy trình sản xuất: Để tạo ra dòng sản phẩm gạch ngói âm dương này, người làm phải khá cầu kỳ. Đất được chọn để làm ngói âm dương là đất thịt không pha cát. Đem đất này nhào kỹ cùng nước rồi ủ khoảng nửa tháng. Sau quá trình tạo khuôn, ngói âm dương được để khô trong vòng 1-2 tháng rồi được đưa vào lò nung.

Nghề làm ngói âm dương tất bật nhất là vào dịp cuối năm. Người dân nơi đây làm ngói, cho vào lán, xếp san sát nhau, trải dài hai bên đường, thẳng hàng tăm tắp chờ ngày vào lò nung. Mỗi năm, trung bình một gia đình làm được từ một đến hai lò ngói, mỗi lò khoảng bốn đến sáu vạn viên. Việc làm ngói rất vất vả, nếu làm thủ công không có sự hỗ trợ của máy móc, thì một mẻ ngói như vậy phải làm ít nhất từ hai đến ba tháng.

Quy trình làm ngói âm dương cũng khá cầu kỳ. Sau khi chọn được đất về, người thợ phải nhào trộn kỹ cho đến khi đất nhuyễn và ngấm đều nước, không được khô quá hay ướt quá. Đất được ủ từ hai đến ba ngày để khiến nó có độ kết dính cao. Tiếp theo là giai đoạn lọc đất, đất được di chuyển vào trong lán, cắt thành những lát mỏng, để lọc ra những viên đá, sỏi. Càng lọc đất tốt, thì ngói sẽ càng mịn và sạch hơn, tránh được việc nứt vỡ. Lọc đất xong, người thợ phải dùng tro rắc đều lên khuôn để chống dính, rồi dùng chân nện chặt đất vào khuôn, giai đoạn này gọi là in ngói.

Khi ngói đã thành hình rồi, thì được đem đi phơi. Người thợ tạo ra những mô đất có độ cong đều, rồi đặt ngói lên đó, xếp thành nhiều lớp. Do tro vẫn còn sau khi in ngói, nên ngói xếp chồng lên nhau mà không bị dính, vẫn có thể tách ra dễ dàng khi ngói đã khô. Ở giai đoạn này, người thợ phải làm thật nhẹ nhàng để ngói không bị cong vênh, cứ khoảng mười viên ngói xếp lên, thì lại phải dùng bàn tấc để gõ vào mép ngói. Ngói âm dương phải được phơi trong nhà hoặc lán từ một đến hai tháng, vì nếu phơi ngoài trời nắng thì nhiệt độ cao sẽ làm ngói bị co ngót đột ngột và nứt vỡ.

Nung ngói âm dương chỉ có thể sử dụng củi, và phải giữ đều nhiệt độ, bởi vì đun bằng than sẽ làm ngói nổ vỡ vì nhiệt độ cao. Để có ngói chất lượng tốt thì phải nung cả mười ngày mười đêm, mỗi giai đoạn lại cần điều chỉnh nhiệt độ. Vậy nên một mẻ ngói ra lò là kết tinh công sức vất vả của nhiều ngày làm việc.

Khi lợp ngói âm dương theo kiểu truyền thống thì người ta không phải dùng bất cứ loại keo nào, cứ một viên ngói âm xếp ngửa lại đến một viên ngói dương xếp úp, hàng hàng như vậy, rất ngoạn mục.

Ý nghĩa của mái ngói âm dương

Ý nghĩa phong thủy

Ngói âm dương – Từ xa xưa, 2 thái cực âm dương đã trở thành khái niệm ăn sâu vào tiềm thức người Việt. Theo quan niệm xưa, âm dương không phải là vật chất hay không gian cụ thể, mà đây là thuộc tính của mỗi hiện tượng, sự vật trong vũ trụ.

Âm và dương là hai mặt đối lập, mâu thuẫn thống nhất, trong âm có dương và ngược lại. Khái niệm âm dương không chỉ đơn thuần là quan niệm hình thành trong đời sống văn hóa người Việt mà còn trở thành triết lý của người Á Đông.

Chính vì, ý nghĩa mái ngói âm dương như vậy mà những ngôi nhà mái ngói âm dương luôn tồn tại ở khắp mọi miền đất nước Việt Nam. Những con phố cổ kính nhuộm màu rêu phong, những ngôi chùa linh thiêng và uy nghiêm không chỉ mang dấu ấn kiến trúc khác lạ mà còn chứa đựng chiều sâu của lịch sử về ngói âm dương.

Sự xuất hiện của chúng đem tới tính thẩm mỹ và giúp yếu tố phong thủy âm dương hài hòa, đem lại sinh khí cho con người.

Không những thế, ngoài việc mang ý nghĩa phong thủy, ngói âm dương còn giúp tăng cường giá trị thẩm mỹ cho ngôi nhà. Nhìn từ cao xuống, bạn sẽ thấy các mái ngói âm dương lấp ló sau màn sương dày đặc tại vùng cao Lạng Sơn, Tây Bắc… Chúng xuất hiện mang tới một vẻ đẹp cổ xưa mà trang nhã, sang trọng tới lạ thường.

Giá trị văn hóa

Vào những năm điều kiện kinh tế chưa phát triển, ngói âm dương vẫn được coi là vật liệu xây dựng các gia đình có kinh tế khá giả sử dụng. Việc tự sản xuất ngói lợp nhà, ngói âm dương vào thời điểm những năm 60-70 khá phổ biến. Cho đến khi điều kiện kinh tế phát triển hơn, nghề làm ngói âm dương truyền thống không còn phổ biến nhưng quan niệm về tình cảm gia đình, về nếp nhà với ngói lợp nhà âm dương vẫn còn nguyên.

Âm dương hài hòa cũng là mơ ước của người Việt về một gia đình trên kính dưới nhường, hòa hợp, hạnh phúc. Từ công trình nhà sàn ở người dân miền núi đến các công trình hiện đại kiến trúc kết hợp, mái ngói âm dương còn là biểu tượng sự hòa hợp giữa đất và trời mang theo niềm tin về một cuộc sống yên bình, giản dị và đậm nét truyền thống.

Ý nghĩa của ngói âm dương là chở che cho những nếp nhà truyền thống, bảo vệ con người dưới sự khắc nghiệt của thời tiết. Sự trường tồn cùng thời gian đã trở thành biểu tượng cho những giá trị tốt đẹp của tình cảm gia đình.