Chính phủ Trung Quốc đang chiến đấu để ngăn chặn sự bùng phát của dịch virus corona (COVID-19) vốn đã lây nhiễm cho hàng chục ngàn người và giết chết hơn một nghìn người, trong khi đang không ngừng lan rộng trên toàn thế giới. Tetsushi Takahashi, trưởng chi nhánh Nikkei tại Trung Quốc, đang ngụ tại Bắc Kinh và ghi lại những gì ông tận mắt chứng kiến.
Những thị trấn ma vốn thường là bối cảnh cho những câu chuyện kinh dị mà ông đọc được khi lớn lên ở Nhật Bản, giờ chúng đã trở thành hiện thực trên khắp các vùng đô thị Trung Quốc, bao gồm cả thủ đô vốn thường rất nhộn nhịp. Những con đường vắng tanh dưới những tòa nhà chọc trời cao vút của Bắc Kinh. Hầu như không thể nhìn thấy được ai trên tàu điện ngầm và xe buýt. Ngay cả khi các công ty đã trở lại hoạt động vào thứ Hai (10/2) sau kỳ nghỉ Tết Nguyên đán kéo dài, rất ít người bước vào và rời khỏi các tòa nhà trong khu trung tâm thương mại Guomao.
Giới lãnh đạo quốc gia quyết tâm bảo vệ Bắc Kinh, trụ sở chính quyền, khỏi dịch bệnh. Họ đã dừng tất cả các dịch vụ xe buýt đường dài nối thành phố với phần còn lại của đất nước. Tất cả các tour du lịch nhóm, trong và ngoài nước, đều bị hủy bỏ, như thể một bức tường vô hình đã được dựng lên xung quanh thành phố, hạn chế sự di chuyển của người dân với hy vọng sẽ loại bỏ được dịch virus nguy hiểm này.
“Tôi đã yêu cầu nhân viên làm việc tại nhà trong tuần này”, một quan chức cấp cao của một công ty liên kết với Nhật Bản trong khu vực nói. Chính quyền Bắc Kinh đã khuyến nghị các công ty hướng dẫn nhân viên của họ làm việc tại nhà.
Giao thông trên tàu điện ngầm hôm thứ Hai (10/2) ít hơn hôm Chủ nhật (9/2). “Mọi người đều cảm thấy tình hình hiện tại là tồi tệ hơn so với dịch SARS năm đó”, một phụ nữ ở độ tuổi 60 nhận định về sự bùng phát của hội chứng hô hấp cấp tính nghiêm trọng vào năm 2003. “Không ai muốn ra ngoài, vì sợ nhiễm virus”.
Theo dữ liệu của chính quyền Trung Quốc, tính đến 9/2, đã có 337 ca nhiễm virus corona và 2 ca tử vong ở Bắc Kinh được cho là do căn bệnh này. Dù tình hình không nghiêm trọng như ở Vũ Hán, nơi có khoảng 17.000 người nhiễm virus và khoảng 700 người chết, nhưng 20 triệu cư dân Bắc Kinh chủ yếu đóng cửa và ở trong nhà.
Đi dạo trên những con đường vắng vẻ, ông Tetsushi Takahashi bị choáng ngợp trước lượng lớn camera giám sát, dường như còn nhiều hơn người qua lại. Thỉnh thoảng, các camera này phát hiện ra điều gì đó và nhấp nháy đèn flash.
Khá bất ngờ khi chính phủ áp đặt lệnh phong tỏa nghiêm ngặt tại thành phố Vũ Hán vào ngày 23/1, nhưng người dân Bắc Kinh vẫn coi đó là một sự kiện ở nơi xa xôi nào đó.
Một số điểm du lịch nổi tiếng như Bảo tàng Cung điện Quốc gia và Vạn Lý Trường Thành đã bị đóng cửa khi đó, nhưng các trung tâm mua sắm vẫn chật kín những đám đông như thường lệ trước thời điểm Tết Nguyên đán.
Tuy nhiên, phóng viên Tetsushi Takahashi cho biết khi ông cố gắng bước vào ga tàu điện ngầm tối hôm đó, ông bị hai nhân viên mặc đồ bảo hộ màu trắng chặn lại. Khi ông hỏi liệu có người nhiễm bệnh trong nhà ga không, họ trả lời rằng họ đang kiểm tra nhiệt độ cơ thể của tất cả hành khách để đảm bảo an toàn.
Vào lúc đó, chính quyền đã cho lắp đặt máy đo nhiệt độ tại các địa điểm đông người quanh Bắc Kinh. Những người từ 37,3 độ C trở lên sẽ không được vào và được hướng dẫn đi viện. Lúc về, ông Tetsushi Takahashi phải đi qua máy quét nhiệt một lần nữa trước khi có thể vào tòa nhà. Ông cho hay, nếu ông bị sốt khi ra ngoài, ông sẽ không được phép vào nhà mà được đưa thẳng đến bệnh viện và cách ly.
Tại sao mức cảnh báo được tăng đột ngột như vậy? Câu trả lời đã sớm trở nên rõ ràng.
Vào đêm 25/1, Đài truyền hình trung ương Trung Quốc CCTV phát sóng đoạn phim của Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị, cơ quan ra quyết định cao nhất của đất nước, tổ chức một cuộc họp. Chủ tịch Tập Cận Bình đã ở đó. Phát thanh viên của CCTV đã đọc một chỉ thị từ ông Tập nói rằng “sự lãnh đạo tập trung và thống nhất” của Ủy ban Trung ương Đảng được củng cố, khi đất nước phải đối mặt với “tình trạng nghiêm trọng” do sự lây lan nhanh chóng của dịch virus corona.
Các chỉ thị của ông Tập cho Ủy ban Thường vụ đánh dấu sự khởi đầu của một “cuộc chiến nhân dân”, huy động tất cả người dân Trung Quốc trong cuộc đấu tranh sinh tử chống lại virus. Một khi mệnh lệnh phát ra, mọi thứ đã diễn ra khá nhanh chóng ở Trung Quốc: dịch vụ xe buýt đường dài nối Bắc Kinh với phần còn lại của đất nước đã bị dừng hoàn toàn; tất cả các tour du lịch nhóm, trong và ngoài nước, đã bị hủy bỏ. Đó là cách để khẳng định toàn quyền kiểm soát lưu lượng người, ngăn chặn sự lây lan của virus corona trên cả nước. Chính quyền cũng đang cố gắng niêm phong Bắc Kinh, trung tâm đầu não của chính quyền, trong một bong bóng bảo vệ.
Hiệu quả đã rõ ràng vào ngày hôm sau (26/1), khi lượng người đi bộ giảm mạnh. Rào chắn mọc lên mọi nơi, cùng với các thông báo: “Phong tỏa để ngăn ngừa lây nhiễm”, khiến mọi người không thể đi qua. Các rào chắn được dựng lên tại các lối vào khu nhà và giữa các quận trong thành phố.
Theo yêu cầu từ chính quyền, siêu thị và cửa hàng tiện lợi vẫn mở. Không có dấu hiệu thiếu lương thực, và chính phủ đã nhiều lần hứa sẽ “đảm bảo việc cung cấp rau và thịt”. Nhưng nhiều cửa hàng có hai thông báo được đăng tại lối vào của họ. Một cái ghi: “Hãy đeo khẩu trang khi vào cửa hàng, vì sự an toàn của bạn và của người khác.” Thông báo còn lại là: “Khẩu trang và sản phẩm khử trùng đã hết hàng”. Mọi người không đeo khẩu trang không được phép vào. Nhưng khi khẩu trang đã được bán hết, nó khiến nhiều người nghĩ làm thế nào để những ai không có khẩu trang có thể mua được đồ dùng thiết yếu”.
Sự bùng phát virus có thể là cơ hội cho các dịch vụ giao hàng tận nhà của Trung Quốc. Nhưng ngay cả khi số lượng đơn đặt hàng lớn, thì có rất ít người giao hàng. Mọi người nói rằng ngay cả những người may mắn nhận được đơn đặt hàng cũng thường để các vật phẩm của họ ở xa nhà để hạn chế nguy cơ nhiễm virus từ một người chuyển phát nhanh.
Một người bạn làm nghề ngoại giao gần đây đã viết thư cho phóng viên Tetsushi Takahashi trên WeChat: “Tôi sẽ trở về nhà nhanh chóng theo lệnh của đất nước tôi. Tôi rất xin lỗi”. Các quốc gia bao gồm Hoa Kỳ đang bắt đầu rút các nhà ngoại giao ra khỏi Trung Quốc. Ông thấy người nước ngoài rời khỏi khu chung cư của ông hàng ngày, với vali nặng. Cuộc di cư của người nước ngoài tại Bắc Kinh vẫn tiếp tục.
Mỗi ngày, chính quyền thành phố lại cập nhật bản đồ về những nơi phát hiện trường hợp nhiễm virus corona mới. Ngày càng nhiều chấm đỏ thể hiện vị trí mới xuất hiện. Tin đồn cũng đang gia tăng. Thông tin về khu vực này kia bị đóng cửa, bất kể độ chính xác của nó, nhanh chóng lan truyền qua phương tiện truyền thông xã hội. Một số cuộc nói chuyện của những người nhiễm bệnh xuất hiện tại các cơ quan chính phủ trung ương.
Nhà báo Nikkie bình luận, chưa nhìn thấy hy vọng cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng này lúc nào sẽ kết thúc và nỗi sợ hãi đang siết chặt thành phố. Tình hình như thể tượng trưng cho mối nguy cận kề đối với chính quyền, các chấm đỏ đã bắt đầu xuất hiện cách quận Trung Nam Hải không xa, nơi ông Tập và các thành viên Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị khác đóng văn phòng.
(Bài viết của Tetsushi Takahashi đăng trên Nikkei Asian Review ngày 13/2, do Hương Thảo dịch và biên tập)