title

NGỤY BIỆN

Socrates, một triết gia người Hy Lạp, được mệnh danh là bậc thầy về lý luận, truy vấn. Một hôm, ông được các đệ tử đặt câu hỏi: 

- Thưa thầy, thầy có thể lấy ví dụ để nói rõ ngụy biện là gì?

Socrates suy nghĩ một lúc rồi hỏi lại:

- Giả sử có hai người, một người sạch sẽ tươm tất, còn người kia bẩn thiểu xuề xòa. Nếu mời hai người này đi tắm, các em thử nghĩ xem, hai người họ ai sẽ đi tắm trước?

Một đệ tử lớn tiếng nói:

- Tất nhiên là người bẩn thỉu rồi.

Socrates phản bác nói:

- Sai rồi, là người sạch sẽ. Bởi vì người sạch sẽ kia đã có thói quen thích tắm gội. Còn người bẩn thỉu lại cho rằng không cần phải tắm.

Nói rồi ông hỏi lại lần nữa:

- Hãy nghĩ thử đi, rốt cuộc ai sẽ di tắm trước?

Hai đệ tử đồng thanh:

- Là người sạch sẽ.

Socrates lại phản bác nói:

- Không đúng, là người bẩn thỉu . Bởi vì người bẩn thỉu càng cần phải tắm gội hơn người sạch sẽ.

Sau đó, Socrates lại hỏi thêm lần nữa:

- Vậy trong hai người rốt cuộc ai sẽ đi tắm trước?

Ba đệ tử lớn tiếng trả lời như lần thứ nhất:

- Là người bẩn thỉu.

Một lần nữa Socrates lại nói:

- Lại sai nữa rồi, dĩ nhiên là cả hai người đều sẽ đi tắm. Bởi người sạch sẽ có thói quen tắm gội, còn người bẩn thỉu cần phải đi tắm. Thế nào, rốt cuộc ai sẽ là người đi tắm trước đây?

Lần này bốn đệ tử lưỡng lự trả lời:

- Thế thì xem ra hai người đều sẽ đi tắm.

Socrates giải thích:

- Không đúng, cả hai đều sẽ không tắm. Bởi vì người bẩn thỉu không có thói quen tắm gội, còn người sạch sẽ kia thì vốn không cần phải tắm.

Lần này các đệ tử nhôn nhao nói:

- Mỗi lần thầy nói đều khác nhau, nhưng lại đều đúng, chúng tôi rốt cuộc nên hiểu thế nào đây?

Socrates nói:

- Đúng vậy, về hình thức là dùng thủ đoạn suy luận chính xác nhưng thực tế lại trái với quy luật khách quan. Đưa ra kết luận nghe thấy đúng nhưng lại là sai, đấy chính là ngụy biện!

Các đệ tử lại đặt câu hỏi:

- Thưa thầy, ngụy biện có phải là cố ý luận chứng cho lý lẽ sai nào đó và sai lầm khách quan trong đó thật không dễ phát hiện. Vậy làm sao để nhìn thấy sai lầm khách quan trong nguỵ biện đó?

Socrates suy nghĩ một lúc rồi nói:

- Có hai người cùng nhau chui vào sửa ống khói. Khi họ chui từ ống khói ra, một người thì rất sạch sẽ, còn một người thì muội than nhem nhuốc khắp người. Tôi hỏi ai sẽ đi tắm trước đây?

Tất cả đệ tử ngập ngừng trả lời:

- Đương nhiên là người bị lấm bẩn khắp người sẽ đi tắm trước.

Socrates nói:

- Thật vậy ư? Các ngươi hãy chú ý, người sạch sẽ thấy người kia lấm bẩn khắp người anh ta nghĩ rằng từ ống khói chui ra sẽ rất bẩn. Còn người kia nhìn sang thấy người trước mặt rất sạch sẽ thì lại nghĩ rằng bản thân mình cũng rất sạch sẽ. Bây giờ tôi hỏi lại, ai sẽ là ngưòi đi tắm trước?

Hai đệ tử phấn khích tranh nhau:

- Ồ, tôi biết rồi ! Vậy nhất định là người sạch sẽ chạy đi tắm gội trước trước.

Cuối cùng Socrates chậm rãi nói:

- Những câu trả lời đó đều không đúng. Hai người đều cùng chui từ ống khói đó ra, làm sao người này thì sạch sẽ, người kia thì nhem nhuốc bẩn thỉu được. Đây gọi là trái với quy luật khách quan, dẫn tới sai lầm khách quan trong ngụy biện.

Socrates nói tiếp:

- Kẻ giỏi nói không bằng người biết phân tích lắng nghe.

- Ngụy biện nhìn ngoài thì hiệu nghiệm thật nhưng không bền vững.

- Xảo trá chi bằng hãy sống chân thành, muôn nghìn diệu kế chẳng bằng sống đúng đạo làm người.