Thông Tin Y Tế Sai Lệch Đang Lan Rộng Trên Youtube
Võ Thùy Lâm
Nhiều vị cao niên Việt Nam mất hàng ngàn đô la vì những thuốc bổ vô dụng và đắt tiền được rao bán trên mạng xã hội. Sau đây là bài của nhà báo độc lập và phi lợi nhuận Võ Thùy Lâm của tổ chức Documented* tìm hiểu các phương pháp mà người bán hàng trên mạng sử dụng để dụ dỗ họ.
Màn quảng cáo thuốc bổ hiệu Joint Bonus thường xuất hiện trên YouTube cắt ngang phát tin thời sự bằng tiếng Việt của nhóm F/News Tin Mới. (Nguồn: Được phép chia sẻ từ bác Johnny Đặng)
Nguyễn Cao Kỳ Duyên, một ca sĩ và xướng ngôn viên nổi tiếng người Mỹ gốc Việt, nói trong mục quảng cáo trên YouTube: “Đi đến đâu, tôi cũng được hỏi: Kỳ Duyên làm cách nào để gìn giữ cơ thể khỏe mạnh?”.
“Cô đứng trên giày cao gót hàng giờ, và vẫn đến phòng tập thể dục. Cô làm thế nào để khỏe như thế”?
Đoạn video quảng cáo cho thấy MC Kỳ Duyên đang ngồi trong một căn bếp sáng lạng, một dàn cảnh khiến người xem dễ mường tượng đến một kênh mua sắm tại gia trên mạng.
Trải quanh cô ấy là hình ảnh nhiều lọ thuốc bổ với tuyên bố của MC Kỳ Duyên là cô có giá đặc biệt cho những người điện thoại vào.
“Hôm nay, Kỳ Duyên xin bật mí,” Cô nói bằng tiếng Việt.
“Thưa quý vị, đây, có viên thuốc mà hàng ngày Kỳ Duyên phải uống để giữ cho xương khớp khỏe mạnh. Thuốc đó là Joint Bonus”.
Chính quảng cáo này đã thu hút sự chú ý của bác Johnny Đặng, 70 tuổi, đang nghỉ hưu ở thành phố Carlsbad, California.
Bác đang xem một chương trình tin tức Việt Nam phát sóng trên YouTube một chiều thứ Bảy trên điện thoại thì quảng cáo xuất hiện.
“Cô [MC Nguyễn Cao Kỳ Duyên] rất nổi tiếng trong cộng đồng người Việt,” bác nói.
MC Kỳ Duyên có thể không có tiếng tăm đối với phần lớn khán giả Hoa Kỳ, nhưng vô số gia đình người Việt tại Hoa Kỳ sẽ nhận ra đây là cô ca sĩ kiêm chủ toạ Paris By Night, một chương trình thu hình trực tiếp mà một số người cho là “nền móng văn hóa Việt toàn cầu”.
Bác Đặng đã từng theo xem chương trình này với MC Kỳ Duyên từ khởi sự năm 1983, khi ấy bác còn là một người tị nạn trẻ tuổi đang cố gắng bắt đầu một cuộc sống mới ở California.
Vị cao niên 70 tuổi này cứ nghĩ rằng nếu Kỳ Duyên bán thuốc bổ, thì thuốc phải hợp lệ đáng tin tưởng.
Và vì bị đau khớp mãn tính, bác cho rằng thuốc bổ này có thể là một phương thuốc chữa lành bệnh đau nhức xương khớp của mình.
Sau khi chụp ảnh màn hình và ngay sau đó, lại thấy một quảng cáo khác về nó, bác đã đặt mua vài chai đầu tiên, chi trả tổng cộng $500 đô la cho liều thuốc bổ.
Bác Đặng là một trong bảy người Việt khác đã nói với nhà báo Documented rằng, họ đã tốn hàng trăm nếu không phải là hàng nghìn đô la cho Joint Bonus và Sugar Care, hai loại thuốc bổ chính đã dùng các video của cô Kỳ Duyên để quảng cáo.
Tất cả đều báo cáo lại là các thuốc bổ này không có tác dụng.
Họ cũng nói với Documented rằng họ được khuyên là gọi nhiều số điện thoại khác nhau, và thường được chuyển đến nói chuyện với những người đàn ông tự nhận dạng là bác sĩ.
Không ai trong số những người này đã nói chuyện thẳng với cô Kỳ Duyên và không có bằng cớ nào để cho là cô Kỳ Duyên là người đứng sau những quảng cáo hiện đang nhắm vào người nhập cư Việt.
Một số nhận xét phê bình trên mạng Amazon cũng đưa lên đề phòng là sản phẩm Joint Bonus làm khách hàng nổi mẩn, và là một “sự lừa đảo.”
Không phải tất cả các thuốc bổ nhắm vào người nhập cư Việt trên mạng đều là lừa đảo.
Nhưng ngày càng nhiều các trò lừa đảo trên mạng nhắm vào số người trên 60 tuổi, và đối với những di dân như bác Đặng, những người theo nhận tin tức và giải trí trên các mạng xã hội như YouTube và Facebook, các chiến dịch thương mại trên mạng chuyên bán các sản phẩm chưa được kiểm chứng đã trở nên hữu hiệu hơn.
Các nhà chuyên gia nói với nhà báo Documented rằng, những trò lừa đảo kiểu này cực kỳ hiệu quả vì chúng đề cập tới nhu cầu sức khỏe thực sự trong các cộng đồng thiểu số bằng ngôn ngữ của họ.
Họ cũng cắt nghĩa rằng những tài khoản này thường không được để ý, vì chúng sử dụng ngôn ngữ nằm ngoài tầm rà soát của các tập đoàn công nghệ lớn — ngay cả khi người bán hàng sử dụng quảng cáo của YouTube một cách trái phép khi đăng tải các thông tin sức khỏe một cách sai lệch và vi phạm luật liên bang khi hứa hẹn những tác dụng y khoa không thực.
Ví dụ, các videos về Sugar Care cho biết người tiêu thụ sản phẩm này không còn cần chích insulin một khi họ dùng thuốc bổ sung này đều đặn.
Khi Documented đưa đến YouTube những ví dụ quảng cáo trên, YouTube cắt đứt ngay các tuyến quảng cáo mà chúng tôi đã chuyển đến yêu cầu họ duyệt xét.
“Tất cả các tuyến đài quý vị đã cung cấp đã bị kết thúc vì vi phạm luật lệ cấm lưu chuyển thông tin rác của chúng tôi.
YouTube không chấp nhận tin rác, lừa bịp, hay các hành vi lừa đảo khác đã lạm dụng cộng đồng YouTube.
Chúng tôi cũng không cho phép đăng các nội dung với mục đích dụ dỗ người khác từ YouTube sang một trang mạng khác,” Jack Malon, một phát ngôn viên cho Google, công ty chủ của YouTube, viết.
Meta, công ty chủ của Facebook, và Amazon, đã không trả lời yêu cầu phỏng vấn của chúng tôi.
Documented đã mua thuốc Joint Bonus và Sugar Care trên Amazon, hai loại thuốc bổ sung đã được quảng cáo bằng những videos của cô Kỳ Duyên, và gửi đến hai phòng thí nghiệm để tiến hành các thử nghiệm khoa học, nhằm tìm hiểu xem có loại dược chất gì trong thuốc bổ sung.
Một phòng thí nghiệm tên Flora Labs đã soi tìm dấu tích của các dược phẩm theo toa bác sĩ trong lọ Joint Bonus và Sugar Care, nhưng đã không tìm thấy thành phần của thuốc trị bệnh.
Các chuyên gia nghiên cứu hóa chất tại IEH Laboratories & Consulting Group đã phát hiện hàm lượng chì thấp trong thuốc Joint Bonus.
Theo phòng thí nghiệm trên, một hàm lượng Joint Bonus chứa chừng 0.21 µg/lượng, nghĩa là dưới phân nửa 0.5µg mỗi lượng để phải cần dán một nhãn cảnh báo về độc chất theo luật California Prop 65.
Mặc dù lời in ấn hướng dẫn uống ba viên mỗi ngày, và vì thế công ty sản xuất thuốc không cần dán nhãn cảnh báo về lượng thuốc, nhưng một số khách hàng đã nói với nhà báo Documented rằng, người bán thuốc gọi và thúc giục họ tiêu thụ nhiều hơn mức ấn định, khoảng sáu viên mỗi ngày, điều này sẽ đẩy liều thuốc tới gần mức độ cần phải dán nhãn cảnh báo, theo phòng thí nghiệm IEH Laboratories & Consulting Group.
Một bác sĩ dược thảo ở California cho biết, hàng chục người đã gọi và nói với bác về các tác dụng phụ tương tự, bao gồm nổi ban và sưng khớp.
Bản tường trình của chúng tôi cũng cho thấy cách những người bán hàng trên mạng không những đã dùng các đoạn phim ngắn của cô Kỳ Duyên để bán các sản phẩm của họ mà còn sử dụng đủ loại chiêu thức tinh vi trên mạng để dụ dỗ người cao niên vào bẫy của họ.
Các chiêu thức đó bao gồm các quảng cáo có chủ đích trục lợi trên YouTube, tạo các nhóm Facebook giả, và mạo danh những người đáng tin cậy trong cộng đồng người Việt trên các trang web giả, để rồi biến mất nhanh như khi chúng mới phát hành.
Các quảng cáo mà Documented phân tích có liên quan đến 16 số điện thoại khác nhau với số vùng từ California, Colorado, Texas và Virginia. Một số có số vùng từ Quebec.
Một số khách hàng đã nói chuyện với nhà báo Documented cho biết rằng, sau khi gọi đến số điện thoại trên quảng cáo, họ thường bị những người nói tiếng Việt tự nhận là bác sĩ quấy rối, xúi họ uống thêm nhiều viên thuốc bổ mỗi ngày, và mua thêm nhiều lọ thuốc nữa.
Không ai trong số những người được nhà báo phỏng vấn báo cáo rằng các triệu chứng của họ được cải thiện. Kết cuộc, các khách hàng này đều chi trả từ khoảng $500 đến $2000 đô la.
Trong sáu tháng qua, nhà báo Documented và nhóm Việt Kiểm Tin-Viet Fact Check đã điều tra hiệu thuốc Joint Bonus và Sugar Care, hai loại thuốc bổ MC Nguyễn Cao Kỳ Duyên và một số ngôi sao nổi tiếng Việt Nam khác đã dùng hình ảnh tên tuổi của họ để bảo chứng sản phẩm trong quảng cáo.
Chúng tôi đã phát hiện ra 52 tài khoản YouTube đăng lên mạng nhiều phiên bản đã được chỉnh sửa từ các video quảng cáo này, hơn nửa tá trang web có đưa lên những bác sĩ y khoa giả mạo, hoặc nhiều danh tính không xác thực để làm tăng độ uy tín của thuốc bổ, nhiều trang quảng cáo Facebook giả nhắm vào người Việt Nam tại Hoa Kỳ và các cửa hàng trên Amazon, nhiều quảng cáo trong số đó đã bị gỡ xuống trong thời gian công bố bản tường trình này.
Cũng trong chính các quảng cáo thuốc bổ cũng được đưa ra những tuyên bố với hậu quả nguy hiểm. Điển hình là, trong một quảng cáo cho thuốc bổ Sugar Care, MC Kỳ Duyên tuyên bố rằng, người dùng thuốc bổ này có thể ngừng chích insulin nếu họ uống thuốc bổ này hàng ngày.
Nhà báo Documented đã gửi email, nhắn tin và gọi điện cho Nguyễn Cao Kỳ Duyên để xin bình luận, nhưng không nhận được phản hồi trong thời điểm bản tường trình này được xuất bản.
Không có bằng chứng nào là MC Kỳ Duyên có tham gia vào các công trình lừa đảo phức tạp xung quanh nhãn hiệu thuốc bổ Joint Bonus và Sugar Care, nhưng cô ấy đã tán thành (endorse) nhiều loại thuốc bổ sung khác trên trang mạng của cô.
Nhà báo Documented cũng đã gọi cho 16 số điện thoại của đại lý bán thuốc bổ hiệu Joint Bonus và Sugar Care. Sáu số điện thoại đã không còn làm việc, chín số từ chối trả lời phỏng vấn, nói rằng họ không hề bán các sản phẩm nói trên và hỏi chúng tôi có muốn mua các sản phẩm này không mặc dù họ đã không trả lời câu hỏi liên quan đến bài tường trình này.
Bác Đặng đang cầm một lọ thuốc bổ hiệu Joint Bonus.
Ông Pieter Cohen, một bác sĩ tại bệnh viện Cambridge Health Alliance, cũng là phó giáo sư tại trường y khoa Harvard Medical School cho biết, di dân từ lâu đã thường dễ sa vào những lường gạt liên quan đến sức khỏe và mưu trò bán hàng đa cấp bất chính theo mô hình kim tự tháp.
Đặc biệt là những người kém tiếng Anh dễ bị trúng bẫy đưa ra bởi các thông tin y khoa sai lệch, và qua những sơ hở đó, trở thành nạn nhân của những nguồn tin bịp bợm mà kẻ lừa đảo săn mồi đã dễ dàng chụp lấy.
Thêm nữa, các công cụ mới trên mạng mở ra nhiều đường lối để nhắm tới mục tiêu cụ thể hơn, ông Cohen cho biết.
Trên khắp các diễn đàn truyền thông xã hội, thông tin sai lệch về sức khỏe đang phát triển mạnh.
Ví dụ, thông tin sai sự thật về COVID-19 trên YouTube đã vượt trội hơn thông tin có chất lượng từ các cơ quan chính phủ, theo các nhà nghiên cứu tại trường đại học University of Ottawa ở Canada.
Nhiều di dân nhận được thông tin quan trọng bằng ngôn ngữ của họ trên YouTube, TikTok và các phương tiện truyền thông xã hội khác, bao gồm cả lời khuyên liên quan đến sức khỏe.
Ông Cohen cho biết nhiều cộng đồng di dân là mục tiêu bị nhắm tới "vì khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại Hoa Kỳ [của họ] bị hạn chế hoặc hoàn toàn không có".
Theo bản tường trình của cơ quan phi lợi nhuận Kaiser Family Foundation (KFF), nhóm di dân cũng cho biết họ đã bị đối xử khác biệt vì chủng tộc và lối phát âm của họ. Vì lẽ đó, họ thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe phù hợp với văn hóa bằng ngôn ngữ của họ.
Ông Cohen cho biết: “Những gì bạn đang mô tả là một hành động quảng cáo có chủ đích trong không gian mạng và thế giới thông tin sai lệch”.
Nhiều vị cao niên Việt Nam nói với báo Documented rằng họ đã thấy quảng cáo thuốc bổ hiệu Joint Bonus và Sugar Care trên YouTube và Facebook.
"Chúng xuất hiện khắp nơi", bác Đặng nói.
Vợ chồng anh chị Nguyễn Dĩnh và Nguyễn Khuê dùng chung tài khoản YouTube.
Họ đã cung cấp nhật ký xem Youtube cho con gái Saoli Nguyễn, tổng biên tập viên của nhóm Việt Kiểm Tin-Viet Fact Check, ở New York.
Cặp vợ chồng này đã xem ít nhất 23 lần quảng cáo về Sugar Care và Joint Bonus trên YouTube trong khoảng thời gian từ ngày 6 tháng 10 năm 2023 đến ngày 14 tháng 4 năm 2024.
20 quảng cáo trong số trên đã bị xóa kể từ đó. Ba video quảng cáo còn lại có 24.415, 29.648 và 147.229 lượt xem.
Nhà báo Documented cũng xác nhận có hơn 50 kênh Youtube mang tên như “jointbonususa2024” hoặc “JointBonusUSA”, đăng lại từ các video có MC Nguyễn Cao Kỳ Duyên và những người nổi tiếng khác quảng cáo thuốc bổ, nhưng thường cung cấp nhiều số điện thoại khác nhau để người xem gọi mua thuốc bổ.
Chúng tôi cũng tìm thấy nhiều video quảng cáo khác nhau về Joint Bonus và Sugar Care từ ấy đã bị xóa.
Nhà báo Documented phát hiện có một video quảng cáo có tới 2 triệu lượt xem và một video khác có hơn 160.000 lượt xem.
Trên trang mạng mua bán Amazon, có ít nhất tám trang rao bán thuốc bổ hiệu Sugar Care và Joint Bonus, với giá lên tới $89 USD mỗi lọ (để so sánh, hầu hết những lọ thuốc bổ làm bằng nhân sâm trên Amazon đều có giá từ $15 đến $24 USD một lọ).
Với sự trợ giúp của nhóm Việt Kiểm Tin-Viet Fact Check, báo Documented đã tìm thấy tám trang web chủ đích lập ra chỉ để quảng cáo thuốc bổ Joint Bonus và Sugar Care, và nhiều trang trong số đó đã bị gỡ xuống kể từ khi báo Documented truy cập chúng.
Các trang web này đã đưa ra những tuyên bố sai sự thật về sản phẩm và các mối quan hệ của họ với nhiều cơ quan uy tín lớn.
Điển hình là trong một trang web có địa chỉ URL jointhealthtips.com tuyên bố rằng, họ đang làm việc với một bác sĩ tên Ralph Malone, người được cho là phó giáo sư tại trường đại học University of California San Francisco (UCSF).
Phát ngôn viên của trường đại học nói với nhà báo Documented rằng, trường đại học UCSF không có liên quan gì với sản phẩm và họ không có hồ sơ gì về một y sĩ tên Ralph Malone làm việc cho đại học.
Một trang web khác, có địa chỉ mạng là jointbonus.net, đã sử dụng hình của một bác sĩ đã được đăng bán trên mạng, nhưng một kiểm tra ngược lại để tìm nguồn gốc tấm hình, hình ảnh bác sĩ này xuất hiện đầu tiên sau khi đánh từ khóa “bác sĩ y khoa nam châu Á” trong ô "Tìm Kiếm" trên mạng.
Trang web jointbonus.net cũng đăng địa chỉ liên lạc là bệnh viện Texas Health Presbyterian Hospital Dallas, nhưng các chuyên viên tại bệnh viện cho biết họ không có liên quan gì với thuốc bổ Joint Bonus và cũng chưa bao giờ nghe nói về thuốc bổ này.
Nguồn: JointBonus.net, Freepik.com, trang mạng tìm kiếm Google.com
Một trong số nạn nhân bị giới bán hàng trên mạng mạo danh là bác Cảnh Thiên, Đông Y Sĩ ở thành phố Garden Grove, California.
Bác Thiên là chủ của hai cửa hàng bán thuốc bổ dược thảo ở Garden Grove, California và là bác sĩ Đông Y được cấp giấy phép hành nghề ở vùng nam California từ những năm 1990, bác cho biết.
Bác Thiên kể với nhà báo Documented rằng, bác ấy bắt đầu nhận được nhiều cuộc gọi từ khách hàng vào mùa hè năm 2023, phàn nàn rằng họ gặp phải tác dụng phụ xấu từ lọ thuốc bổ tên Joint Bonus mà họ đã mua từ trang web của bác Thiên.
Nhưng bác Thiên chưa bao giờ từng nghe thấy tên loại thuốc bổ này.
Một số người bán thuốc bổ trên mạng đã đăng ký và lập ra hai trang webs lấy tên bác Thiên, đó là Canhthieninc.online và canhthienherbs.com, để bán thuốc bổ Joint Bonus, nhắm vào người Việt ở Mỹ bằng cách sử dụng hình ảnh của bác Thiên quảng cáo trên Facebook, và xưng dối rằng họ làm việc cho bác Thiên khi họ trả lời điện thoại khách hàng.
Bác Thiên cho biết bác đã nhận được hàng trăm cú gọi từ người Việt Nam hỏi về thuốc bổ Joint Bonus, Sugar Care, hoặc phàn nàn về các tác dụng phụ, bao gồm sưng khớp.
Bác Cảnh Thiên tại cửa hàng của bác ở Garden Grove, California
Khi bác Thiên biết được mưu đồ của thuốc bổ Joint Bonus, bác vô cùng tức giận.
Bác là thế hệ thứ ba trong gia đình làm nhà cung cấp thuốc dược thảo, và rất tức giận khi biết có người lợi dụng danh tiếng của bác trong cộng đồng người Việt ở California để bán cho những người di dân lớn tuổi một sản phẩm khiến bệnh nhân của bác bị bệnh.
Kể từ khi biết về những kẻ mạo danh, bác Thiên đã nộp đơn đăng ký bảo vệ thương hiệu của mình, chăm chỉ chụp hình lại màn hình của các quảng cáo đã trái phép sử dụng hình ảnh và giả mạo thương hiệu của bác, và viết một bài blog dài trên mạng về những người bán thuốc bổ.
Thậm chí, bác còn điện thoại và ghi âm một người bán hàng giả vờ làm việc cho bác Thiên.
Khi bác Thiên yêu cầu được nói chuyện với “Bác sĩ Cảnh Thiên”, người bán hàng kiếm cớ tháo.
Trong đoạn ghi âm, có thể nghe thấy bác Thiên nói với người bán hàng rằng, bác ta chính là bác sĩ Cảnh Thiên thật, và người bán hàng nên tự cảm thấy xấu hổ vì đã ăn cắp danh tính của bác Thiên.
Công ty YouTube đã công bố một sáng kiến mới vào năm ngoái, nhằm chống lại thông tin y tế sai lệch trên YouTube, nhưng không rõ họ đã đạt được hiệu quả như thế nào trong các chiến dịch ngăn chặn tin giả nhắm vào di dân bằng các ngôn ngữ của họ.
Tất cả vẫn còn tùy thuộc vào người tiêu dùng như bác Đặng tìm nhiều cách giúp bản thân trở nên khôn ngoan hơn để tránh nạn buôn bán lừa đảo trên mạng để bảo vệ bản thân.
“Có rất nhiều trò lừa đảo ngoài đời, và thật khó để biết đâu là thật,” bác Đặng nói.
“Tôi không còn mua đồ trên mạng nữa”.
Bác nói đã cảm thấy mình bị lừa dối.
Từ bây giờ, bác Đặng chỉ mua thuốc bổ từ các tiệm bác có thể ghé vào.
Võ Thùy Lâm
VIETBAO 27/02/2025
--------------------
Paul Nguyễn, Bella Khưu và Saoli Nguyễn của nhóm Việt Kiểm Tin-Viet Fact Check đã góp phần thông tin về câu chuyện này.
*Đồng phát hành với Documented. Bài viết này của Võ Thùy Lâm, nhà báo độc lập của Documented, một tổ chức báo chí với sứ mệnh điều tra, cam kết truy tìm trách nhiệm của những nhóm người vì quyền lợi riêng gây thiệt hại cho xã hội và nền dân chủ.
-----------
No comments:
Post a Comment