title

ETHOPIA

Vẫn trong mục đích mời quý độc giả đi du lịch lòng vòng thế giới giải khuây, bớt nghĩ tới những chuyện chính trị nhức đầu, tuần này, xin mời quý độc giả du lịch Ethiopia chơi.

Kẻ này ký hợp đồng với Ngân Hàng Đầu Tư Liên Âu -European Investment Bank- giúp cải tổ và phát triển Ngân Hàng Phát Triển Ethiopia -Ethiopian Development Bank-, là ngân hàng quốc doanh lớn nhất Ethiopia, làm việc/sống tại Ethiopia hai năm trời.

Trước hết nói qua về xứ này.

Ethiopia nằm ở phía đông Phi Châu, ngay phiá nam Sudan, sát nách cửa biển vào Hồng Hải -Red Sea- nhưng lạ lùng thay, lại không thông ra biển này. Hai phần ba dân Ethiopia theo đạo Công giáo, một phần ba theo Hồi giáo.

Ethiopia về diện tích lớn xấp xỉ bằng hai nước Pháp, 430.000 dặm vuông, hay hơn 2,5 lần Cali, với dân số trên 130 triệu người, cũng gần bằng hai Pháp, nhưng hơn gấp 3 lần Cali.

Nam Ethiopia được coi như vùng nhân loại ra đời và sống ở đây đầu tiên, cách đây mấy chục ngàn năm, trước khi di dân qua Âu Châu, Á Châu. Dân Ethiopia luôn luôn nhắc nhở thế giới xứ của họ chính là đất của thủy tổ loài người.

Lịch sử chính trị của Ethiopia hết sức phức tạp. Xứ này có một lịch sử khá 'huy hoàng' thời cổ xưa nhưng bây giờ tuột hậu mạnh, trở thành một xứ 'chậm tiến' nặng.

Thời cổ xưa, trong kinh Cựu Ước, Ethiopia nổi tiếng với bà hoàng Saba được quay thành phim 'Queen Saba and King Solomon', với nữ tài tử Gina Lollobrigida tuyệt đẹp đương đầu với người tình là vua Solomon của Do Thái với tài tử đầu trọc Yul Brynner tuyệt quyền uy, quay năm 1959. Phải nói ngay, dân Ethiopia tuy ở trong lục địa Phi Châu, nhưng nổi tiếng rất đẹp, không giống dân Phi. Nước da không đen mà nâu, khi nhạt khi đậm, nhưng nét mặt thanh tao, mũi hẹp và cao, môi mỏng, bàn tay với các ngón thon dài, da mịn, ... Dân Ethiopia cùng vùng với Somalia nên có nét đẹp tương tự như dân Somalia.

Trái: Hoàng Đế Haile Sellasie; phải: nữ hoàng Saba

Trong lịch sử cận đại, Ethiopia có lúc là thuộc địa của Ý Đại Lợi trong một thời gian ngắn, chừng 5 năm (1936-1941), đã từng là một trong những chiến địa đẫm máu giữa quân đồng Minh Anh-Mỹ và quân phát xít Mussolini trong Thế Chiến II. Sau thế chiến đó, bị Anh đô hộ, cũng trong một thời gian ngắn là hơn 3 năm (1941-1944), được trả độc lập và được trị vì bởi Hoàng Đế Haile Selassie.

Hoàng đế Selassie cầm quyền trong 30 năm, bị đảo chính bởi một nhóm tướng lãnh thân cộng năm 1974, và Ethiopia rơi vào quỹ đạo của Liên Bang Xô Viết, theo cộng sản. Năm 1977-78, Ethiopia bị đám quân phiệt CS hành hạ khủng khiếp nhất khi trên nửa triệu dân Ethiopia bị chúng thanh toán, giết chết. Năm 1983-85, dưới bàn tay sắt của CS, hơn một triệu dân Ethiopia chết vì nạn đói. Năm 1990 chế độ CS xụp đổ tại Xô Viết, đám CS Ethiopia mất hậu thuẫn, bị lật đổ, và một thể chế tương đối dân chủ hơn ra đời từ năm 1991.

Trong chính trường hiện đại, Ethiopia liên tục có chiến tranh với xứ láng giềng Eritrea, trong khi cũng bị nạn nội chiến với nhiều khối dân bộ lạc đòi tự trị. Quan hệ Ethiopia với Mỹ và Tây phương không tốt lắm vì chính quyền Ethiopia bị tố không dân chủ, không tôn trọng nhân quyền, thẳng tay đàn áp đối lập. Do đó, Ethiopia có ý thiên về Trung Cộng. Trung Cộng ủng hộ một ông Ethiopia làm tổng giám đốc Tổ Chức Y Tế Quốc Tế WHO mặc dù ông này không phải là bác sĩ, chẳng một ly kinh nghiệm gì về những vấn đề y tế, chỉ là tay sai của TC chỉ đâu làm đó.

Ảnh hưởng của Trung Cộng thấy rất rõ. Mấy tiệm buôn từ chạp phô nhỏ tới đại siêu thị, toàn bán đồ Ma-dzê in Sai-Na tới hơn 90%, đủ thứ, từ mì gói tới gạo, đồ gia dụng, nồi niêu soong chảo, tivi, quạt máy, máy lạnh, tới quần áo, giầy dép, bàn ghế, tủ giường, đồ chơi con nít,... Ngoài đường phố, xe gắn máy, xe du lịch của TC nhiều gần bằng xe Nhật, phần lớn mang nhãn hiệu 'Đông Phong' -Dongfeng- sản xuất tại Vũ Hán. Tất cả xe buýt, xe tải đều mang nhãn hiệu TC. Các tiệm ăn rẻ tiền của Tầu đầy dẫy, vì dân Tầu khá đông, đi đầy đường. Hầu hết là nhân công lao động hay chuyên gia cố vấn của TC. Họ thường sống chung với nhau trong các chung cư riêng, ăn tiệm Tàu, mua hàng Tầu, toàn nói tiếng Tầu, rất ít chung đụng với dân địa phương. Chuyên gia TC hiện diện rất nhiều, đặc biệt trong vài khu vực như chuyên gia cố vấn canh nông, chỉ dạy về trồng trọt, phương thức dẫn thủy nhập điền, hay các kỹ sư, chuyên gia các nhà máy điện, máy nước, các đê đập. Chỉ trong thủ đô Addis Ababa, nghe nói đã có tới hơn 40.000 chuyên gia cố vấn TC. Cũng nghe nói đám chuyên gia này được trả lương rất thấp, ngang hàng với mức lương trung bình của dân địa phương trong chính sách 'hoà mình' của Trung Cộng, nhưng có phụ cấp đặc biệt cho vợ con bên Tầu, trực tiếp từ Nhà Nước. Anh chuyên gia nào léng phéng chuyện chính trị vớ vẩn, vợ con ở nhà sẽ bị trừng phạt, mất tiền và anh chuyên gia đó bị lôi về nước ngay.

Trong suốt thời gian qua, Mỹ đã 'nịnh' Ethiopia mệt nghỉ mà hoàn toàn vô ích. Ethiopia là xứ nhận được nhiều viện trợ kinh tế của Mỹ thứ nhì trên thế giới, sau Ukraine, qua không biết bao nhiêu chương trình viện trợ của USAID, cũng như của Ngân Hàng Thế Giới do Mỹ kiểm soát, đặc biệt là thực phẩm vì Ethiopia là xứ bị nạn đói triền miên. Dù nhận rất nhiều viện trợ Mỹ qua USAID, Ethiopia vẫn thân Trung Cộng hơn, trong các tổ chức quốc tế, luôn biểu quyết theo TC.

Bây giờ, nói về dân Ethiopia.

Những cuộc chiến đẫm máu, liên tục của Ethiopia có vẻ khó hiểu khi dân Ethiopia nói chung, khá hiền lành, ăn nói nhỏ nhẹ lịch sự, rất ít khi gây gỗ lớn tiếng. Dân Ethiopia cũng rất hiếu khách. Khi kẻ này làm việc tại đây, đã có nhiều bạn người Ethiopia, được mời về nhà ăn cơm gia đình rất thân thiện với họ. Có vài người, cho đến bây giờ, mấy chục năm sau, vẫn giữ liên lạc email, thỉnh thoảng thăm hỏi. Nhưng cũng phải nói ngay, nói chung dân Ethiopia không có cảm tình với Mỹ và dân Mỹ mà họ cho là 'hung dữ' thích bạo động, ăn nói lỗ mãng. Rất phục VC đã đánh bại Mỹ, để rồi rất ngạc nhiên thấy tôi chống, chê bai VC ra mặt.

Tòa đại sứ Mỹ ở thủ đô Addis Ababa là một pháo đài khổng lồ, cực kiên cố. Nguyên khúc đường trước tòa đại sứ bị cấm xe qua lại. Trước tòa đại sứ, trên lề đường là những cột xi măng cao chừng một thước, vòng kính phải hai người ôm mới hết. Phiá ngoài đường là lính Ethiopia súng ống tới răng canh gác, sau lớp tường rào là lính TQLC Mỹ cũng súng đạn tới răng.

Dân Ethiopia nổi tiếng trên thế giới về tính dẻo dai thể xác, luôn luôn cạnh tranh với Kenya trong các thế vận hội về môn chạy đua đường dài marathon. Ngay trong đường phố thủ đô Addis Ababa, buổi chiều, sau giờ tan sở hay trong những ngày cuối tuần, ta có thể thấy từng đoàn cả một hai chục thanh niên chạy bộ tập thể trên các đường phố và các công viên, anh nào anh nấy gầy đét như con mắm. Xứ Ethiopia dường như không có ai mập hết, ai cũng gầy trơ xương.

Ethiopia không phải là xứ du lịch, rất ít khách du lịch vì thật sự, chẳng có gì đáng tới coi.

Về ẩm thực, các món ăn của Ethiopia phong phú, nhiều loại hơn xa các xứ Phi Châu, mà cũng đặc biệt không giống các món ăn bất cứ xứ nào khác, đều có tên đặc biệt tiếng Ethiopia mà kẻ này chẳng thể nào nhớ nổi. Khi ăn, cũng chẳng biết có gia vị gì trong đó vì giống như dân Ả Rập, các món ăn Ethiopia có rất nhiều gia vị lạ, nhiều khi khó ăn với cái lưỡi Á Đông của kẻ này.

Trên căn bản, có hai món ăn chính rất thông dụng và khá đặc biệt.

Món thứ nhất là thịt bò bầm, xào sơ qua, trộn trong một thứ sốt cà chua với nhiều gia vị gần giống như thịt bò bầm của Ý, nhưng thay vì ăn với spaghetti thì ăn với một thứ bánh giống như bánh bò của ta nhưng rất mỏng, không ngọt không mặn mà hơi chua chua như sour bread của Mỹ, thường được cuộn tròn, hay cũng có thể ăn với bánh giống như bánh đa dòn Việt Nam. Món này rất dễ ăn, được coi như món chính, thiên hạ ăn mỗi ngày, mỗi bữa. Kẻ này ăn thường xuyên khi sống ở Addis.

Nhưng Ethiopia có một món khác rất được ưa thích mà trên thế giới, ít người dám ăn. Một lần, tôi được mời dự tiệc gia đình, tự lấy đồ ăn ngoài vườn. Tôi mù tịt không biết phải ăn thứ gì vì trên bàn dài có rất nhiều món lạ. Bèn đi theo anh chủ nhà, anh ta lấy gì, tôi lấy cái nấy, mỗi thứ một ít để thử. Tới cuối bàn, có nguyên một con bò, bị treo căng ra trên hai cây cột lớn. Dĩ nhiên đầu, đuôi, và chân đã bị chặt bỏ, và da, ruột cũng không còn. Chỉ toàn là thịt, gân và mỡ. Bên cạnh treo một con dao phay dài cỡ 20 phân. Anh chủ nhà dùng dao thẻo một miếng thịt, ai muốn ăn chỗ nào, lớn nhỏ, tự thẻo chỗ đó. Tôi cũng bắt chước thẻo một miếng. Anh ta đi về bàn, tôi đi theo, nhìn qua nhìn lại chẳng thấy có lò lửa lò than nào để nướng thịt. Bèn hỏi anh chủ nhà, anh ta trả lời tình bơ "Đâu cần nướng luộc gì, cứ vậy mà ăn đi". Hả? Thịt bò sống nhăn 100% còn dính đầy máu? Tôi nhìn anh ta: anh ta cắt một miếng thịt bò sống, chấm vào một loại ớt bột giống như paprika, rồi bỏ miệng ăn tỉnh bơ. Tôi không lựa chọn nào, cũng đành nhắm mắt bắt chước anh ta, trong bụng nghĩ tối nay chắc không chết cũng đau bụng liệt giường. Nhưng rồi chẳng sao, chẳng chết cũng chẳng đau bụng. Thịt bò sống chấm paprika, thật ra chẳng có gì ngon, vì chẳng ướp hay nướng luộc gì, không có đậm đà gì, lạt nhéch, mà thịt có vẻ hơi bở, không dai. Nhưng đó là món rất khoái khẩu của dân Ethiopia. Họ vào tiệm ăn, thường kêu nguyên một đĩa chừng 200-300 gr, cắt ra từng khúc vuông nhỏ như bò lúc lắc của ta, nhậu với bia địa phương, có vẻ rất ngon lành mãn nguyện.

Dân Ethiopia giống dân Ấn Độ và Hồi giáo, toàn ăn bốc bằng tay phải. Nhưng cũng có muỗng, nỉa nếu muốn. Không bao giờ có dao.

Tôi có dịp làm việc với một ông xếp người Ethiopia trong một công tác khác, ở một xứ khác. Người Mỹ, dân Chicago nhưng gốc Ethiopia thật, tóc quăn như dân Phi Châu, nhưng da ngăm ngăm nâu, không đen, mũi thẳng, môi mỏng. Hơn tôi chừng 4-5 tuổi, tốt nghiệp kinh tế từ đại học nổi tiếng của Anh Quốc, London School of Economics, tương đương với Wharton School of Economics của Mỹ mà ông Trump tốt nghiệp. Ông ta cực kỳ thông minh, nghe ai nói vài câu là đủ hiểu người ta muốn nói gì, không cần nghe hết câu, lấy quyết định dứt khoát và nhanh chóng. Làm việc như trâu bò, mỗi ngày trong văn phòng từ 7g sáng tới 7g tối, nhiều khi thứ bảy cũng làm. Nói năng thật nhỏ nhẹ, hết sức nhã nhặn, lịch sự. Theo công giáo, sáng chủ nhật không bao giờ bỏ sót đi lễ nhà thờ.

Dĩ nhiên, không phải dân Ethiopia nào cũng học cao như ông này, nhưng tính tình của ông đúng là tiêu biểu cho dân Ethiopia, điềm đạm, siêng năng, lịch sự.

Vũ Linh

22/3/2025