title

“Một vành đai - Một con đường”: Thách thức quyền lực thống trị của Mỹ?

Nguyễn Vĩnh Long Hồ 

HỘI NGHỊ “MỘT VÀNH ĐAI – MỘT CON ĐƯỜNG” (ONE BELT, ONE ROAD):

Reuters đưa tin Ngoại truởng TC Vương Nghị ngày 18/4 đã công bố danh sách những nước sẽ tham dự Hội nghị “Một vành đai – Một con đường” (One Belt, One Road) hay còn gọi là “Con đường tơ lụa mới” sẽ diễn ra tại Bắc Kinh vào tháng 5/2017. Trong danh sách này, chỉ có một vị lãnh đạo trong nhóm các nước phát triển G7 tham dự là Thủ tướng Paolo Gentiloni của Ý.

Đây là sáng kiến được Tàu Cộng đề ra nhằm gắn liền kinh tế Châu Á – Châu Âu – Châu Phi. Chương trình đầy tham vọng này vận động các nước đầu tư hàng tỷ USD cho các dự án hạ tầng bao gồm: Hệ thống đường sắt – Cảng biển – Hệ thống vận chuyển năng lượng.

Theo Reuters, Bắc Kinh tỏ ra thất vọng trước sự vắng mặt của hầu hết các nước lớn phương Tây. Những ý kiến cho rằng, sáng kiến “Một vành đai – Một con đường” mà Tập Cận Bình cho rằng là tốt đẹp bị phương Tây tẩy chay.

Phát biểu nhân dịp giới thiệu hội nghị, Ngoại trưởng TC Vương Nghị đã nhấn mạnh con số đại diện của 110 quốc gia đến tham dự, trong đó có 28 nguyên thủ quốc gia hay thủ tướng chính phủ. Trong số này chỉ có lãnh đạo những nước được cho là thân Bắc Kinh tham dự như: Tổng thống Nga Vladimir Putin, Thủ tướng Pakistan Nawaz Sharif, Thủ tướng Campuchia Hun Sen.

Bên cạnh đó là một số nước muốn giao hảo tốt với TC như: Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte, Thủ tướng Malaysia Najib Razak, Tổng thống Indonesia Joko Widodo, Bà Aung San Suu Kyi Miến Điện…Thế nhưng, ngoài Thủ tướng Ý Paolo Gentiloni, danh sách không có tên 6 vị lãnh đạo còn lại trong nhóm G7 như: Nhật, Mỹ, Anh cho đến Pháp, Đức, Thủ tướng Australia cũng vắng mặt, cũng như các lãnh đạo Ấn Độ, Nam Hàn…mặc dù Bắc Kinh đã mô tả kế hoạch “Con Đường Tơ Lụa” nhằm chia sẻ thành quả phát triển kinh tế cho mọi người, nhưng nhiều nước phương Tây đã lo ngại về sự vắng minh bạch trong dự án này và rất nghi ngờ các ý đồ chính trị thâm sâu của Bắc Kinh. Ngoài ra, chỉ có 6 đại diện của G-20 (20 nền kinh tế lớn và mới nổi hàng đầu thế giới).

Cũng theo các nguồn tin ngoại giao được Reuters trích dẫn, sự hiện diện của Tổng thống Nga Putin và các nhà lãnh đạo khác từ các quốc gia có hồ sơ đáng nghi ngờ về nhân quyền như Philippines và các nước Trung Á làm cho các nước phương Tây tẩy chay không muốn tham dự.

The Conversation (Australia) về chính sách đối ngoại hàng đầu mà Tập Cận Bình cho là sáng kiến “Một vành đai – Một con đường” (OBOR) nhằm xây dựng và kết nối hạ tầng, song quá trình thực thi nó không phải là con đường thẳng tắp, mà nó có vẻ giống một con đường dài gẫy khúc, đầu ổ gà.

Theo tin đài VOA, kể từ tháng 3 vừa qua, các bộ trưởng TC đi khắp thế giới vận động ký các hợp đồng xây dựng lớn, bao gồm thỏa thuận:

• Đầu tư trị giá 65 tỷ USD với Ả Rập Saudi.
• Thỏa thuận xây tuyến đường sắt cao tốc 4,7 USD nối Jakarta – Bandung (Indonesia)
• Các dự án hạ tầng 3,75 tỷ USD ở miền Tây Australia.

Đây là những hoạt động chuẩn bị cho hội nghị quốc tế đầu tiên về OBOR vào tháng 5/2017 tại Bắc Kinh, sự kiện ngoại giao lớn nhất của TC trong năm nay.

Theo The Conversation, trong khuôn khổ OBOR, TC có thể rót 1.000 tỷ USD vào các dự án bến cảng, đường bộ, đường sắt, năng lượng… “Một con đường” nối từ Đại Lục qua Nam Á, Trung Á rồi đến châu Âu và châu Phi. “Một vành đai” chính là “con đường tơ lụa” trên biển. Nó bắt nguồn từ thành phố Tuyền Châu, tỉnh Phúc Kiến, hướng tới eo biển Malacca ở Đông Nam Á, rồi vòng sang Ấn Độ Dương trước khi men theo Biển Đỏ đến Địa Trung Hải và kết thúc ở Venise – Ý.

Xét về mặt kinh tế, con đường giao thương thuận tiện lẽ ra phải làm lợi cho tất cả các bên, song hàng hóa TC với lợi thế về giá rẻ có thể tràn ngập châu Âu. Vì vậy, theo đài NDTV (Ấn Độ), trong khi OBOR đem lại cơ hội tái cấu trúc kinh tế, thị trường lao động và đầu tư ra nước ngoài cho Bắc Kinh, nó đồng thời gây thêm gánh nặng vốn không hề nhẹ, làm mất cân bằng thương mại đối với các nước phát triển.

Theo ông Jonathan Hillman – Giám đốc dự án tái kết nối châu Á của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược Quốc tế (Mỹ) giải thích với đài VOA về việc những dự án hạ tầng tốn kém trong khuôn khổ OBOR có nguy cơ đẩy các nước có nền kinh tế yếu kém lún sâu vào nợ nần. Ông nói, “Nợ không bền vững là mối lo ngại thực sự cho một số nước”.

Nhiều quốc gia cho rằng, OBOR không đơn thuần là vì các vấn đề kinh tế mà nhằm mục đích mở rộng ảnh hưởng chiến lược và chính trị của TC đồng thời đe dọa vai trò thống trị của Mỹ, vì rằng một khi quyền lực kinh tế mạnh sẽ giúp củng cố những toan tính địa chính trị của chính quốc gia đó. Do một số động lực về kinh tế đã khiến Tập Cận Bình đưa ra sáng kiến OBOR.

Việc cần thiết là phải thúc đẩy sự phát triển ở các vùng sâu, vùng kém phát triển của Đại Lục và hy vọng việc tìm được cơ hội giảm bớt sự dư thừa của một số ngành công nghiệp chủ yếu như ngành sản xuất sắt, thép. Bắc Kinh muốn củng cố vị trí trung tâm trong chuỗi cung ứng toàn cầu và mạng lưới sản xuất sẽ là chìa khóa của kinh tế toàn cầu trong các thập kỷ tới.

Các nhà lập kế hoạch kinh tế của TC muốn nó biến thành lợi thế bằng việc tạo cho TC một chỗ đứng ở vị trí trung tâm của mạng lưới cung ứng toàn cầu mở rộng. Bằng cách nầy, TC có thể nắm giữ được những thị phần trong các hội kinh tế có mức thu nhập cao hơn. Sáng kiến OBOR chính là trung tâm của tầm nhìn chiến lược sẽ giúp TC thực hiện tham vọng trở thành quốc gia có thu hập trung bình trên thế giới.

Không những thế, OBOR sẽ giúp cho Tàu Cộng trở thành quốc gia lãnh đạo trong việc phát triển các công nghệ then chốt và tạo ra bước đột phá toàn cầu, bao gồm các yếu tố quan trọng trong hạ tầng cơ sở như xây dựng đường sắt tốc độ cao, các bến cảng, hệ thống chuyên chở năng lượng…Tất cả những tham vọng nầy của Tập Cận Bình mới chỉ là tầm nhìn táo bạo, vì muốn nó trở thành hiện thực và khả thi, nó đòi hỏi phải có sự liên kết của các các nguồn lực tài chính, kỹ năng kỹ thuật và hợp tác quốc tế.

Nhưng thực tế cho thấy OBOR chính là quyền lực và tham vọng quá lớn của Tập Cận Bình. Mục đích chính của nó là giúp Tàu Cộng duy trì sự tăng trưởng kinh tế thông qua thương mại. Bằng việc đầu tư cơ sở hạ tầng cho các nước khác, họ sẽ tạo ra được các đối tác thương mại cho chính mình. Tuy nhiên, việc này còn mang cả gia tăng ảnh hưởng của nước lớn. 

KINH TẾ – TÀI CHÁNH CÔNG CỤ CHINH PHỤC THẾ GIỚI CỦA TC?

Giáo sư Francis Fukuyama – GS Đại học Standford & Giám đốc Trung tâm về Dân chủ, Phát triển Nhà nước Pháp quyền – cảnh báo chính sách này của TC, không những gây tổn hại đến môi trường, cho nền dân chủ thế giới mà nó còn làm giảm tầm ảnh hưởng của phương Tây. Nhật báo Kinh tế Les Echos số ra ngày 28/1/2016 lược dịch với tựa đề: “Con đường tơ lụa: Đợt tấn công chiêu dụ mới của Tàu Cộng”.

Mảng trên bộ bao gồm các dự án đường sắt xuất phát từ vùng phía tây TC, xuyên qua vùng Trung Á để đến châu Âu. Con đường hàng hải bao gồm một loạt cảng biển và cơ sở hạ tầng cho phép gia tăng lượng lưu thông hàng hải giữa các nước từ Đông Á với một loạt các quốc gia nằm trong vành đai đường bộ và như vậy, các nước châu Á có thể sẽ vận chuyển hàng hóa bằng đường bộ; thay vì phải đi xuyên qua hai đại dương như hiện nay. Nó cũng giúp các nhà đầu tư TC từ nhiều năm nay đã đầu tư nhiều vào châu Mỹ – Latinh, châu Phi và Hạ Sahara để khai tác tài nguyên nhiên liệu rồi vận chuyển về Hoa Lục.

Theo GS Fukuyama, dự án con đường tơ lụa thế kỷ 21 của Bắc Kinh còn ẩn chứa nhiều tham vọng khác: Phát triển khả năng công nghiệp nặng và nhu cầu tiêu thụ hàng hóa của TC ngay tại các quốc gia đầu tư. Thay vì tự mình khai thác các nguyên nhiên liệu, TC tìm cách chuyển giao ngành công nghiệp nặng của mình cho các quốc gia kém phát triển hơn, bằng cách tăng thêm nguồn tài chánh và tạo ra một dạng nhu cầu đối với các sản phẩm TC. Vì vậy, Bắc Kinh đầu tư ồ ạt vào hạ tầng cơ sở như xây cầu đường, bến cảng, mạng lưới điện, tuyến đường sắt và sân bay để tạo thuận lợi cho việc phát triển các ngành công nghiệp tại chỗ.

Mô hình này sẽ giúp TC phát triển mạnh mẽ ra thế giới, làm tăng mức thu nhập và nhu cầu đối với hàng hóa TC, giúp nước này giải tỏa các bế tắc để thay thế các thị trường khác bị đình trệ trên thế giới; đồng thời Bắc Kinh cũng sẽ dịch chuyển các ngành công nghiệp gây ô nhiễm ra bên ngoài Hoa Lục. Tuy nhiên, các khoản đầu tư này chưa bao giờ giúp các quốc gia đó trở nên giàu có… 

TRẬT TỰ KINH TẾ MỚI SẼ DẪN TỚI TRẬT TỰ CHÍNH TRỊ:

Trong 2 ngày tại diễn đàn sẽ là cơ hội để Bắc Kinh quảng bá kế hoạch phát triển hạ tầng và thương mại toàn cầu đầy tham vọng. Đây cũng là cơ hội để cho Tập Cận Bình đánh bóng uy tín lãnh đạo trên chính trường thế giới. Theo chuyên gia Tom Miller, tác giả cuốn “Giấc mơ châu Á của TC: Mưu đồ quyền lực dọc Con dường tơ lụa mới”. Ông cho rằng, việc ông Trump rút khỏi TPP đồng nghĩa rút khỏi trung tâm lãnh đạo kinh tế châu Á và Tập Cận Bình đang cố trám chỗ khuyết đó”.

Vào thời điểm này, việc thực hiện kế hoạch “Vành đai & Con đường” vẫn còn khiêm tốn với số tiền TC chi cho kế hoạch này trong 4 năm qua là 60 tỷ USD. Bắc Kinh tính toán đầu tư nước ngoài trong 5 năm tới sẽ từ 600 – 800 tỷ USD, trong đó phần lớn sẽ đầu tư cho các nước liên quan đến sáng kiến “Vành đai & Con đường” mà động cơ căn bản là “kinh tế”, Bắc Kinh mong muốn tìm một hướng tăng trưởng mới, tìm kiếm các thị trường nước ngoài để bù đấp vào sự bão hòa trong nước.

Các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng có thể giúp giải quyết lượng thép, xi măng còn ứ đọng do sản xuất dư thừa công suất của TC. Trong khi đó, khu vực phía Tây chậm phát triển của Đại Lục có thể được lợi thế khi được kết nối với phần lãnh thổ còn lại của châu Á từ con đường này.

Tuy nhiên, bên cạnh cái lợi về “kinh tế”, còn có lợi về “địa chính trị”. Có thể nói, đây là một nổ lực khuếch trương tầm ảnh hưởng của TC, theo chuyên gia Paul Haenle tại Trung tâm Chính sách toàn cầu Carnegie – Thanh Hoa (TC). Các nước nhỏ chậm phát triển phụ thuộc vào nguồn tiền của TC, có thể sẽ thấy có nghĩa vụ phải ủng hộ quan điểm của Bắc Kinh trong các vấn đề quốc tế. Trong khi đó, các hạng mục xây dựng hạ tầng như cảng biển, đường sắt…có thể sẽ được sử dụng 2 mục đích tới một thời điểm nào đó sẽ hổ trợ Bắc Kinh về “quân sự”.

Một câu hỏi được đặt ra: “Liệu Bắc Kinh có thuận lợi đạt các mục tiêu trên không?”. Theo chuyên gia Matthew Goodman tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược & Quốc tế (Mỹ) nhận định: “Không chỉ vì TC có nhiều thách thức tự thân mà việc xây dựng hạ tầng thương mại cũng không đơn giản: Đặc điểm địa lý, quyền sở hữu đất đai, các vấn đề chính trị, xã hội, môi trưòng”. Theo dữ liệu của Bộ Thương mại Mỹ cho thấy, đầu tư trực tiếp từ TC đến các nước nằm trên vành đai & con đường giảm 2% trong năm 2016 và tiếp tục giảm 18% trong mấy tháng đầu năm 2017.

Tập Cận Bình rất lạc quan khi bắt đầu mọi dự án hình như khá suôn sẻ. Nhưng, vì các công ty TC có thói quen giao dịch, thỏa thuận dùng thủ đoạn hối lộ, mua chuộc các lãnh đạo để thao túng quyền lực của các quốc gia sở tại mà không quan tâm gì đến quan điểm và nguyện vọng của dân chúng địa phương, vì vậy các dự án có thể bị ảnh hưởng bởi sự phản đối quyết liệt của người dân địa phương. Những trường hợp điển hình:

• Hồi tháng 1/2017, các cuộc biểu tình nổ ra dữ dội ở Sri Lanka phản đối TC xây dựng cảng biển và khu công nghệ ở đây.
• Trước đó, người dân địa phương các nước Myanmar, Campuchia cũng từng lo lắng dân Tàu nhập cư và chiếm đất của họ.
• Các dự án đường sắt Thái Lan, Lào, Indonesia đã bị hoãn vì bất đồng về vấn đề chi phí.
• Có một dự án quan trọng ở châu Âu – một tuyến đường sắt thành phố Budapest (Hungary) và thành phố Belgrade (Serbia) đang bị Ủy ban châu Âu điều tra.
• Ấn Độ không hài lòng khi một trong số các dự án quan trọng hàng đầu – tạo một hành lang kinh tế trị giá 50 tỷ USD đế biển Ả Rập lại đi ngang qua lãnh thổ nước thù nghịch Pakistan, đây là lý do Thủ tướng Ấn Độ Narenda Modi không tham dự diễn đàn của Bắc Kinh.
• Các lãnh đạo Đức, Pháp, Anh cũng sẽ không có mặt tại diễn đàn “Một Vành đai – Một Con đường”. Lý do là các nước lớn ở châu Âu đang lo ngại TC có ý định phá hoại sự thống nhất của châu lục bằng cách đổ tiền cho các nước châu Âu nghèo hơn. Các lãnh đạo châu Âu cũng không hài lòng việc TC không nỗ lực mở cửa thị trường và khuyến khích đầu tư ra nước ngoài.
• Tổng thống Nga Putin dù có mặt tại diễn đàn nhưng dè dặt với kế hoạch Vành đai & Con đường của TC. TT Putin rất thận trọng với ảnh hưởng của TC ở Trung Á, một khu vực Nga xem là sân sau của mình, theo chuyên gia Frederick Starr, Chủ tịch Viện Trung Á – Caucasus và Chương trình nghiên cứu Con đường Tơ lụa tại ĐH Johns Hopkins (Mỹ). 

CÁC QUỐC GIA HỦY DỰ ÁN ĐƯỜNG SẮT CỦA TÀU CỘNG:

[1] MYANMAR: Cách đây vài năm, chính phủ Myanmar đã chính thức hủy bỏ dự án đường sắt do TC đầu tư với lý do ảnh hưởng môi trường chậm tiến độ, dân chúng phản đối và vì sợ bị TC thôn tính. Trước đó, TC và Myanmar đã ký một thỏa thuận xây dựng mạng lưới đường sắt cao tốc trị giá 20 tỷ USD dài khoảng 1.215 km nối tỉnh Vân Nam (TC) với cảng Kyaukpyu ở Vịnh Bengal. Tuyến đường này chạy dọc theo đường ống dẫn khí đốt Sidwe cũng của TC. Đồng thời, Bắc Kinh sẽ xây một khu công nghiệp ở cảng Kyaukpyu.

Sở dĩ Bộ trưởng Đường Sắt Myanmar Myint Wai đã thay mặt Chính phủ tuyên bố hủy dự án để đáp ứng nguyện vọng của dân chúng. Thực ra, báo giới phương Tây cho biết, giới chức và dân chúng không muốn cho Bắc Kinh vào đầu tư bởi họ ám ảnh nỗi lo sợ Myanmar bị TC thôn tính.

Trong một diễn biến khác, chính phủ Myanmar cho biết họ đã mời các nhà đầu tư Nhật Bản vào dự án. Trước đó, trong chuyến thăm Myanmar của Ngoại trưởng Kishita, phía Nhật Bản cam kết trợ giúp không hoàn lại cho Myanmar 7,8 tỷ Yen để tiếp tục xây dựng tuyến đường sắt này.

[2] MALAYSIA: Một thỏa thuận từng được coi là chiến lược giữa Tập đoàn đường sắt TC với Công ty TRX City do Bộ Tài Chánh Malaysia sở hữu vừa bị bất ngờ khai tử vào tháng 5/2017. Là dự án phát triển lớn nhất tại Malaysia có vị trí chiến lược quan trọng vì dự án bất động sản dân cư và thương mại do Công ty TRX City thực hiện tại một sân bay cũ ở căn cứ không quân Kuala Lumpur trên địa bàn quận Sungai Besi có vị trí chiến lược quan trọng.

Tuy nhiên sau 2 năm, ngày 3/5/2017 TRX bất ngờ ra thông báo khai tử thỏa thuận. Lý do phía Malaysia đưa ra là công ty liên doanh Malaysia – Tàu Cộng không hoàn thành trách nhiệm chi trả trong mục điều kiện tuân thủ tiên quyết của hợp đồng. Hiện nay, Bộ Tài chánh đã thu hồi 100% quyền sở hữu dự án để đảm bảo lợi ích của người dân được coi trọng.

Nhà phân tích Tiến sĩ Hoo cho rằng, lý do khiến mối liên kết chiến lược đầy tiềm năng liên quốc gia này bị đứt đoạn vì Bắc Kinh không bật đèn xanh cho dự án này vì họ không đủ khả năng để đầu tư, do bị kiểm soát vốn quá nghiêm nhặt. Một lý do khác là trước đây, dự án đầu tư vào Bandar có ý nghĩa chiến lược với Bắc Kinh, nhưng nay đã không còn. Bởi Bắc Kinh nhận thấy qua dự án nầy, họ vẫn không nhận được hợp đồng đường sắt cao tốc nối Singapore – Malaysia, trong khi Nhật Bản có lợi thế tốt hơn. Đến nay  nhiều khả năng Nhật Bản sẽ giành được dự án này, khiến Bắc Kinh bó tay.

[3] INDONESIA: Chính phủ Indonesia mới đây đã ngưng dự án đường sắt cao tốc trị giá 5,5 tỷ USD do TC đầu tư vì liên doanh nhà thầu Tàu Cộng – Indonesia PT Kereta Cepat Indonesia China (KCIC), đơn vị thực hiện dự án đã không hoàn tất thủ tục giấy tờ và lý do lo ngại mất an ninh. Quyết định ngừng dự án diễn ra 5 ngày sau khi dự án được động thổ vào ngày 21/1/2016 với sự tham vọng của Tổng thống Joko Widodo. Indonesia trước đó đã trao dự án tranh cãi này cho phía nhà thầu TC, thay vì nhà thầu Nhật Bản bởi vì nhà thầu TC chào gói thầu giá rẻ hơn.

Một lý do quan trọng khác nữa khiến chính phủ Indonesia dừng dự án là các nhà lập pháp Indonesia ngày 28/1 đã yêu cầu chính phủ nước này xem xét lại quyết định bàn giao hơn 49 ha đất thuộc BQP Indonesia quản lý để xây một nhà ga thuộc dự án đường sắt trên. Tổng chiều dài của dự án đường sắt là 150 km, nối liền thủ đô Jakarta với thành phố Bandung. Việc bàn giao diện tích trên sẽ gây thách thức về an ninh cho các căn cứ quân sự của Indonesia, tờ Jakarta Post đưa tin.

[4] THÁI LAN: Bộ trưởng Giao Thông Thái Lan Arkhom Termpittayapaisith thông báo tại cuộc họp báo ngày 25/03/2016 rằng, Thái Lan tự xây dựng tuyến đường sắt dài 870 km từng được ký kết với TC vì bất đồng về tài chánh với TC, chính quyền Thái Lan đã quyết định tự đầu tư vào một dự án đường sắt qui mô thay vì nhận tài trợ từ Bắc Kinh, tuy 2 bên đã tưng bừng khai trương vào năm 2015.

Tháng 7/2015, hai nước đã ký một thỏa thuận sơ bộ việc xây dựng một tuyến đường sắt dài 870 km bắt đầu từ tỉnh Nong Khai gần biên giới Thái – Lào và từ đó mở rộng trên toàn quốc. Tuy nhiên Thủ tướng Thái Prayuth Chan O Cha đã thông báo cho người đồng nhiệm TC Lý Khắc Cường trong dịp hội nghị thượng đỉnh khu vực ngày 25/03/2016 là Bangkok sẽ tự thực hiện dự án này. Đây là một đòn nặng giáng mạnh vào tham vọng của Bắc Kinh muốn xây dựng tuyến đường sắt xuyên Á, nối liền từ Côn Minh với Singapore, chạy qua Lào, Thái Lan và Malaysia nhằm thúc đẩy giao thương với các quốc gia Đông Nam Á, gia tăng ảnh hưởng chính trị của Bắc Kinh trong khu vực.

[5] HOA KỲ: Hủy hợp đồng 12 tỷ USD vì không tin tưởng chất lượng “Made in China”, các toa tàu TC không phù hợp với tiêu chuẩn Hoa Kỳ”. Đó là một trong 2 lý do mà XpressWest, công ty hợp tác với CRI trong dự án xây dựng đường sắt cao tốc. Dự án liên kết này đã mất 4 năm đàm phán, đến tháng 9/2015, hai bên đã đặt bút ký bản hợp đồng này sau chuyến thăm của Tập Cận Bình tới Hoa Kỳ. XpressWest cùng CRI sẽ cùng nhau xây dựng tuyên đường sắt cao tốc dài 370 km nối liền hai thành phố Los Angeles và Las Vegas, tiều bang Nevada của Mỹ.

[6] MEXICO: Chấp nhận đền bù 1.3 tỷ USD cho TC để hủy hợp đồng đường sắt cao tốc “Made in China”. Trong ngày 6/11/2014, Bộ trưởng Giao thông Mexico Gerado Ruiz Esparza đã lên truyền hình thông báo toàn quốc rằng, Tổng thống nước này đã quyêt định không thể giao công trình cho phía TC và sẽ đấu thầu lại. Ông nầy cho biết, công luận của Mexico đặt ra nhiều nghi vấn về sự minh bạch cũng như tham nhũng trong khi giao dự án cho phía TC. Còn phe đối lập chỉ trích chính phủ đã quá ưu ái cho tập đoàn TC.

Tuyến đường sắt cao tốc dài 210 km nối thù đô với thành phố Queretaro (miền Trung). Hợp đồng thi công trị giá 3,76 tỷ USD gồm xây dựng đường sắt, mua sắm thiết bị và toa tàu cùng với việc bảo trì con tàu. Dự kiến công trình bắt đầu thi công vào tháng 12/2014 và đưa vào hoạt động vào năm 2017.

[7] PERU: Năm 2015, dưới nhiệm kỳ cựu Tổng thống Peru Ollanta Humala, 3 nước Peru, Brasil và TC hợp tác nghiên cứu tính khả thi của đường sắt dài 5.300 km nối bờ biển Đại Tây Dương của Brasil với cảng nằm trên bờ biển Thái Bình Dương của Peru. Dự án đường sắt nầy dài trên 5.000 km này do Tập đoàn kỹ thuật Đường sắt Eryuan TC (CREEC) đề xuất trị giá 10 tỷ USD, dự kiến bắt đầu xây dựng năm 2017 và hoàn thành năm 2025, con đường sắt này sẽ thay thế kinh đào Panama.

Nhưng mới đây, tân Tổng thống Peru Pedro Pablo Kuczynski đã dập tắt tham vọng đề xuất nối 2 đại dương của Bắc Kinh, vốn tràn trề hy vọng giảm chi phí vận tải hàng hóa từ Mỹ La Tinh sang khu vực châu Á. Ông cho biết:“Không hề căng thẳng hay tranh cãi, tôi nói với họ rằng, đường sắt xuyên Amazon có chi phí quá cao và có thể gây tác động tới môi trường”.

[8] BOLIVIA: Các nhà thầu TC liên tục bị các nước hủy hợp đồng xây dựng vì không đáp ứng đầy đủ yêu cầu đúng tiêu chuẩn và tiến độ thi công; vì vậy ngày 14/10/2016, ông Milton Claros, Bộ trưởng Công trình Công cộng & Dịch vụ và Nhà ở Bolivia cho biết, chính phủ nước nầy đã quyết định hủy bỏ hợp đồng với Công ty xây dựng Beijing Urban của TC về việc thiết kế và xây dựng sân bay quốc tế Hub Viru Viru tại thành phố Santa Cruz và chúng tôi sẽ tìm kiếm một nhà thù khác thông qua hình thức đấu thầu.

Sự kiện này nhắc lại, hồi tháng 2/2015, chính phủ La Paz cũng khiến Bắc Kinh choáng váng khi quyết định hủy một hợp đồng xây dựng đường sắt trị giá 250 triệu USD với công ty quốc doanh TC China Railway. Ngoài ra tuyến đường sắt dài 150 km nối 2 thành phố Montero thuộc bang Santa Cruz và Bulo Bulo, bang Cochabamba hiện đã được chuyển giao cho nhà thầu khác.

[9] AUSTRALIA: “Một vành đai, Một con đường” cái gọi là sáng kiến của họ Tập muốn đầu tư 4.000 tỷ USD vào các dự án hải cảng, cầu đường, bến cảng và hệ thống đường sắt ờ nước ngoài và Bắc Kinh đang thúc đẩy các nền kinh tế châu Á – TBD tham gia vào sáng kiến của mình. Australia khẳng định sẽ không có thỏa thuận về dự án cơ sở hạ tầng Bắc Australia trong chuyến thăm của Thủ tướng TC Lý Khắc Cường. Hơn nữa, Canberra đang thúc đẩy Washington tăng cuờng sự hiện diện trong khu vực và có thái độ, lập trường cứng rắn hơn với các khoản đầu tư từ Bắc Kinh.

Ngoại trưởng Australia Julie Bishop cũng kêu gọi chính quyền Tổng thống Donald Trump mở rộng vai trò của Mỹ ở châu Á – TBD nhằm đảm bảo hòa bình và ổn định khu vực.

[10] ẤN ĐỘ: Hồi tháng 3/2017, Ấn Độ cũng loan báo phản đối sáng kiến này vì Hành lang Kinh tế TC – Pakistan đi qua lãnh thổ Ấn Độ. Hành lang này vốn được Bắc Kinh xây dựng để kết nối cảng Gwadar miền Tây-Nam Pakistan với Tân Cương ở cận Tây Hoa Lục.

Theo tờ Hoàn Cầu thời báo số ra ngày 15/5/2017, việc Ấn Độ từ chối gia nhập sáng kiến “Một vành đai, Một con đường” là đáng tiếc, nhưng hành động tẩy chay của New Delhi sẽ không ảnh hưởng đến sự hợp tác trong lãnh vực phát triển hạ tầng cơ sở giữa các nước láng giềng.

[11] SRI LANKA: Tính đến nay, TC chi gần 2 tỷ USD cho dự án phát triển cảng, xây sân bay và khu công nghiệp ở Hambantota và muốn rót thêm tiền đầu tư. Tuy nhiên dự án của Bắc Kinh đang đối mặt với sự phản đối dữ dội từ người dân Sri Lanka. Hồi tháng 1/2017, ông Mahinda Rajapaksa là cựu Tổng thống Sri Lanka đứng đầu chiến dịch phản đối chính quyền đương nhiệm rằng: “Hợp đồng cho thuê 99 năm là vi phạm chủ quyền Sri Lanka, bởi vì doanh nghiệp gần cảng và khu đất làm khu công nghiệp gần cảng”.

Dự án xây dựng đường sắt thông qua Lào và Thái Lan cũng vấp phải sự phản đối gay gắt, nguyên nhân được cho là những yêu cầu quá mức, chỉ có lợi cho Tàu Cộng hơn là những nước đối tác, theo Reuters. 

KẾT LUẬN:

Bắc Kinh vỡ mộng “xuất khẩu” công nghệ đường sắt cao tốc ra nước ngoài, nó nằm trong tham vọng ảo “Một vành đai, một con đường” (Nhất đới, Nhất lộ) một sáng kiến của Tập Cận Bình nhằm gia tăng các kết nối hạ tầng và thương mại với các quốc gia từ châu Á, tới châu Âu và châu Phi, nhưng hầu hết các dự án đường sắt hiện nay bị đình trệ hoặc bị hủy bỏ như chúng ta đã biết qua các sự kiện điển hình nêu trên.

Giá rẻ là một lợi thế của Bắc Kinh nhưng chừng đó chưa đủ, công nghệ và kỹ thuật của họ còn quá kém nhiều so với các quốc gia khác có công nghệ và kỹ thuật tiên tiến trên thế giới như Nhật Bản chẳng hạn. Thực tế độ bền, tuổi thọ đường ray, quá trình thi công không bảo đảm của các công ty đường sắt quốc doanh TC chưa có đủ để gây niềm tin cho các quốc gia sở tại.

Hồi tháng 1/2017, công ty thẩm định tài chánh FICHT cho rằng, các nước nghèo rất ít có khả năng hoàn trả các khoản tín dụng khổng lồ để xây dựng các cơ sở hạ tầng vay từ TC. Cụ thể như dự án đường sắt cao tốc qua Lào, có trị giá ước tính 7 tỷ USD, tương đương một nửa GDP quốc gia nghèo nhất hành tinh này. Theo chuyên gia văn phòng tư vấn Gavekal Dragonomics, một số quan chức TC thừa nhận rằng sẽ phải chấp nhận mất đến 80% số vốn đầu tư vào Pakistan chẳng hạn.

Theo chuyên gia Francois Godement của một viện tư vấn hàng đầu của châu Âu (European Council on Foreign Relations) nhận định rằng: “Cách làm ăn của Bắc Kinh rõ ràng mang tính manh mún, bởi các thỏa thuận song phương như vậy hoàn toàn không thể thay thế cho một thỏa thuận thương mại toàn thể”. Cũng theo chuyên gia nói trên, phần lớn các dự án bắt nguồn từ mục tiêu “địa chính trị” hơn là “thuần túy thương mại”. Rất nhiều quốc gia ký kết hợp đồng với TC ở trong trạng thái rất mong manh về tài chánh, bất ổn về an ninh và nạn tham nhũng đè nặng.

Phân tích của Le Monde nhấn mạnh đến động lực ẩn đằng sau quyết tâm mở ra dự án “Toàn cầu hóa theo kiểu Tàu Cộng” này, trước hết là để Bắc Kinh xuất cảng khối lượng hàng hoá công nghiệp đang dư thừa trong nước, sau nhiều thập niên tăng trưởng quá nóng. Bao nhiêu thép, xi măng, máy móc không có người tiêu thụ tại Hoa Lục cần đến các thị trường mới.

Có thể Tập Cận Bình đã đánh hơi được sáng kiến: “Một Vành đai, Một Con đường” của mình trước sau gì cũng phải chết yểu. Họ Tập đang đứng trước một sự chọn lựa khó khăn là theo đuổi tới cùng “Con đường tơ lụa mới” hay tiếp tục bành trướng bá quyền ở Biển Đông sẽ có hiệu quả hơn? Đây là một sự lựa chọn cực kỳ quan trọng liên quan đến sự sống còn của chế độ do Tập Cận Bình lãnh đạo… 

Tổng hợp & Nhận định

Nguyễn Vĩnh Long Hồ

17/5/2017