Chuyện Đặng Thái Sơn đoạt giải Chopin ở Varsovie 1980
Ông Đặng Thái Sơn đã được nhà nước phong danh hiệu là Nghệ Sĩ Nhân Dân. Có lẽ người nhạc sĩ đã không để tâm đên danh hiệu này, vì ngay sau đó ông ta cùng với người mẹ, bà Thái thị Liên, đã định cư tại Montreal và xin nhập quốc tịch Gia Nã Đại.
Câu chuyện này bắt đấu năm 1956 tại miền Bắc Việt Nam. Nhiều nhà văn, nghệ sĩ đã đứng lên tham gia một phong trào văn học có tên là Trăm hoa đua nở, là chữ viết tắt, dịch rất sát từ Bách gia tranh minh, bách hoa tề phóng, một thành ngữ Trung Hoa “trăm hoa đua nở, trăm nhà đua tiếng” của Mao Trạch Đông.
Rất đông văn nghệ sĩ đã tham gia phong trào này. Nổi tiếng nhất gồm có Phan Khôi, Chủ nhiệm tạp chí Nhân Văn, Trần Duy Thư ký tòa soạn, Hoàng Cầm, Lê Đạt, Trần Dần, Nguyễn Hữu Đang, Phùng Quán, Văn Cao, Nguyễn Tuân, Thụy An, Có nhiều nhà trí thức, không phải văn nghệ sĩ, như Đào Duy Anh, Trần Đức Thảo, Nguyễn Mạnh Tường, Trương Tửu cũng tham gia phong trào này, mà mọi người biết đến dưới tên là nhóm Nhân Văn Giai Phẩm.
Trong nhóm Nhân Văn Giai Phẩm có một nhà thơ tên là Đặng Đình Hưng. Ông chính thức làm thơ từ cuối những năm 1950 cho đến khi qua đời, hoạt động nghệ thuật của Đặng Đình Hưng về chữ nghĩa gồm 6 tập thơ, với những vần thơ khó hiểu(1), rất khác người. Ông còn đuợc biết đến như một kiến trúc sư, nhạc sĩ, hoạ sĩ.
Năm 1957 Đặng Đình Hưng lấy bà Thái thị Liên, một nhạc sĩ dương cầm (piano) nổi tiếng đương thời. Bà Thái thị Liên đã có hai đời chồng trước, khi bà ở hải ngoại (Pháp, Tiệp Khắc) và đã có ba người con. Năm 1958, vợ chồng họ Đăng và họ Thái sinh được một cậu con trai. Họ đặt tên là Đặng Thái Sơn, một cái tên mang cả hai họ.
Niềm vui này chẳng được bao lâu thì tai họa ập đến. Chính quyền Cộng Sản, dưới sự lãnh đạo của các ông Hồ Chí Minh, Phạm văn Đồng, Đặng Xuân Khu (Trường Chinh), Võ Nguyên Giáp đã ra tay dẹp phong trào Trăm Hoa Đua Nở và nhóm Nhân Văn Giai Phẩm(2). Nhiều văn nghệ sĩ bị đưa đi nông trường, nặng hơn nữa thì bị khép án, tù tội. Bị xử nặng nhất là Thụy An và Nguyễn Hữu Đang.
Ai là người quyết định “đánh” Nhân Văn Giai Phẩm? Chính thức được nêu tên là các ông Trường Chinh và Tố Hữu. Theo ông Nguyễn hữu Đang, người rất thân cận và từng làm việc với ông Hồ chí Minh trong những ngày đầu tháng 8 năm 1945 khi mặt trận Việt Minh ra mắt dành chính quyền, thì cho rằng nếu không có sự đồng ý hay cho phép của ông Hồ Chí Minh thì Nhân văn Giai Phẩm không thể bị dẹp.
Với một ông chồng là một nhân vật trong Nhân Văn Giai Phẩm, bị coi là một tay phản động chống Đảng, bà Thái thị Liên bị sức ép, phải chia tay với Đặng Đình Hưng năm 1978. Kể từ ngày ấy, bà Liên với 3 người con riêng và cậu quý tử Đặng Thái Sơn, phải ra ở riêng, dạy nhạc kiếm sống: Bà đành chịu một cuộc đời cực nhọc vất vả.
Đặng Thái Sơn, học âm nhạc, học chơi dương cầm với mẹ. Bà là một nhà sư phạm nghiêm khắc, khó tính và ít khi đưa ra lời khen. Khi Đặng Thái Sơn bắt đầu tập đàn piano, chả mấy khi Đặng Thái Sơn được mẹ khen, thậm chí lại còn bị “đối xử” rất khắt khe nữa.
Năm 1974, một chuyện bất ngờ đã xẩy ra làm cho cuộc đời của Đặng Thái Sơn bước sang một khúc ngoặt. Lúc đó một vị giáo sư âm nhạc người Nga, gốc Do Thái tên là Isaac Katz, sang dạy cho trường âm nhạc Hà Nội đã tình cờ phát hiện ra Đặng Thái Sơn. Chuyện kể rằng một buổi chiều nọ, ông Katz đang tản bộ trên con đường gần nhà bà Thái thị Liên, ông nghe thầy môt tiếng đàn dương cầm rất hay, rất đáng chú ý. Lần hồi ông Katz đã tìm đến nhà bà Thái thị Liên với cậu con trai Đặng Thái Sơn, một học sinh trường Âm nhạc Hà Nội, năm nào cũng đứng đầu lớp.
Sau vài lần chứng nghiệm khả năng của người học sinh này, giáo sư Isaac Katz chính thức yêu cầu trường âm nhạc Hà Nội cho ông được đích thân truyền dạy cho người học sinh xuất sắc này, mặc dù trên nguyên tắc ông Issac Katz chỉ dạy những học sinh năm chót trước khi thi tốt nghiệp, và người học sinh đó phải một năm sau mới hội đủ điều kiện này.
Năm 1975 giáo sư Isaac Katz về nước. Trước đó ông đã đề nghị cho Đặng Thái Sơn (ĐTS) được theo học dương cầm tại Nga. Lời đề nghị này không được chấp thuận, bởi vì chính quyền đã thấy ĐTS là con của một người đã dính vào Nhân văn Giai phẩm. bị coi là một loại phản động nguy hiểm cho nhà nước. Lời đề nghị không có phản hồi. Giáo sư Isaac Katz đã phải yêu cầu lần thứ hai, kèm theo lời đề nghị này là thái độ khó khăn với những du học sinh con ông cháu cha, thiếu khả năng thật sự. Ông tạo một sức ép đủ mạnh để người học trò ông chọn phải được dạy dỗ đến nơi đến chốn.
Năm 1976, Đặng Thái Sơn được phép đi học âm nhạc tại Nga. Anh tạo thành tích ngay lập tức là thi đậu vào học viện âm nhạc Tchaikovsky. Trước anh chưa có một người nào vào được học viện này mà không qua một năm dự bị. Năm đó anh mới 18 tuổi.
Khi vào học tại học viện âm nhạc Tchaikovsky, Đặng Thái Sơn gặp một vị danh sư khác.. Đó là giáo sư Natanson. Nếu như Isaac Katz là người khám phá ra tiếng đàn Đặng Thái Sơn, tìm mọi cách mang anh về Nga để có thể tìm đúng thầy, thì Natanson chính là ông thầy này, một thầy dạy dương cầm tận tâm, dậy đàn rất giỏi..
Anh được cấp học bổng 60 rúp một tháng. Số tiền này chẳng nhiều nhặn gì, nếu tính theo hối đoái thời đó thì chỉ tương đương với khoảng 20 đô la Mỹ. Anh có hai người bạn thân trong thời gian này, cả ba góp gạo thổi cơm chung, dè sẻn từng đồng mới tạm có thể đủ ăn. Anh phải đi làm thêm để kiếm tiền chi dụng hàng ngày.
Năm 1980, anh tốt nghiệp học viện âm nhạc Tchaikovsky với hạng tối ưu.
Tòa Đại sứ Việt Nam tại Mạc Tư Khoa chắc được chỉ thị của chính quyền Hà Nội đã coi như không biết, không để tâm đến thành tích của người đồng hương này mà còn có ý muốn truy nã, gây khó khăn cho Đặng Thái Sơn chỉ vì anh ta có lý lịch xấu. Bố anh thuộc “thành phần phản động Nhân Văn Giai Phẩm”‘.
Tốt nghiệp xong phải làm gì? Giáo sư Natanson thúc đẩy anh phải nộp đon và hoàn tất thủ tục xin dự thi, nhân kỷ niệm Chopin hàng năm tại Ba Lan. Đặng Thái Sơn bèn làm đon với tòa Đại sứ Việt Nam xin được giới thiệu là một ứng viên Việt Nam đi thi Chopin và được cấp ít tiền lộ phí vì đường đi từ Mạc tư Khoa đến Varsovie, thủ đô Ba Lan quá xa, mà anh làm gí có tiền. Đơn anh bị bác.
Trong khi ấy nước Nga cũng cử một số nhạc sĩ đi Varsovie. Họ tổ chức một kỳ thi tuyển lựa cả trăm người để tìm ra mươi người đại diện cho Nga. Những người này sẽ được chính phủ Nga giúp đỡ. Đặng Thái Sơn cũng thi “ké” vào đó. Anh được chấm điểm cao nhất, nhưng anh không ở trong danh sách đại diện nước Nga để đi thi được. Anh phải dự thi với tư cách tự do, vô tổ quốc và không được chính quyền Nga giúp đỡ.
Không những thế ban tổ chức kỳ thi ở Ba Lan đã toan bác đơn xin dự thi của Đặng Thái Sơn, vì đơn dự thi của anh không một lời giới thiệu, chẳng biết anh là ai, nhưng rồi họ cũng thông qua, vì Sơn là người Việt Nam đầu tiên xin dự thi từ trước đến giờ. Vả lại anh có sau lưng cả một học viện âm nhạc Tchaikovsky làm chứng cho khả năng của mình, một khả năng hạng tối ưu khi ra trường.
Giáo sư Natason thấy vậy lại phải ra tay giúp đỡ vì ông biết người trò cưng đầy tiềm năng của ông rất có hy vọng thắng giải. Ông phải bỏ tiền ra cho Đặng Thái Sơn lấy xe lửa đi Varsovie, thuê nhà trọ, thuê cả dàn nhạc đệm cho anh ta đánh đàn. Một số tiền không nhỏ.
Đặng Thái Sơn đã phải đi thi Chopin trong những điều kiện rất khó khăn nản lòng.
Sơn không có tiền mua vé máy bay, và chỉ đủ tiền mua vé xe lửa hạng nhì. Anh không có một người thân nào ra tiễn tại sân ga Mạc Tư Khoa, cũng chẳng có một người bạn nào đến đón khi tới Varsovie. Hành lý của anh thì thật nhẹ, vài bộ quần áo tạm lành lặn. Anh không có cả một bộ đuôi tôm để lúc hữu sự dùng đến. Buồn quá, Sơn đã phải dốc bầu tâm sự với ông bố Đặng Đình Hưng.
Trong thư gửi cho cha mình, Đặng Thái Sơn viết:
“Con bị ốm nặng bố ạ, có lẽ vì hành trình đi Vac-sa-va quá dài mà con đi bằng xe lửa. Sứ quán bác đơn xin tiền lộ phí của con để đi thi, họ cũng khước từ bảo hộ cho danh xưng của con trong cuộc thi. Nhưng con quyết định liều và giáo sư Na-tan-xon một lần nữa lại giúp con, ông ấy cho con tiền đi đường, tiền thuê dàn nhạc đệm và tiền trọ…
Trong cơn sốt 39.5 độ, con đã chảy nước mắt ròng: Các nước tham dự cuộc thi đều được chào cờ và cử quốc ca của mình, mà Việt Nam thì không có – Con tham dự với tư cách thí sinh tự do… Nhưng cũng nhờ sự cay đắng đó mà con gặp được Chopin – Những nỗi đau giao thoa với nhau đã bật lên tiếng đàn của hồn ông…”
Anh qua được vòng loại một cách dễ dàng, loại hầu hết 149 đối thủ thuộc 37 quốc gia trên toàn thế giới, rồi tiến lên vào vòng chung kết.
Để vào vòng chung kết Sơn bị kẹt một điều là thí sinh phải mặc áo đuôi tôm. Anh có hai ngày chuẩn bị cho vào chung kết , làm sao có áo đuôi tôm bây giờ? Người gỡ rối cho anh là giáo sư Natanson. Ông thầy phải lôi anh đến một cái tiệm, sắm cho anh một bộ, nhưng tìm cả nửa ngày không có một chiếc nào vừa với thân thể nhỏ thó của anh. Thế là đành may ngay một chiếc, lấy trong vòng 24 giờ. Anh bước vào phòng thi với cái áo còn chưa đựoc nhặt sạch chỉ.
Kết quả anh đã thắng giài đầu là giải quan trọng nhất anh còn đoạt thêm 11 giải phụ nữa, trong đó có một giải của hãng truyền hình NHK của Nhật Bản, chính hãng NHK sau này mở cho anh một con đường ra khỏi nước. ̣̣
Tin Đặng Thái Sơn đoạt giải Chopin ở Varsovie đã như một làn sóng chấn động giới âm nhạc cổ điển thế giới. Khi tin này về tới Việt Nam thì báo Nhân Dân, của nhà nước Việt Nam, những người đã từng không muốn anh ra khỏi nước, không muốn anh học dương cầm tại Nga, lại còm tìm cách cản trở anh đi Varsovie tham dự khì thi Chopin, đã đăng tin này lên trang Nhất trong 3 ngày liền, vời lời sẽ ca tụng quá lố đến nỗi cả tháng sau, khi về nước thăm ông cụ thân sinh, anh hơi ngượng khi đọc những dòng chữ này.
Đặng Thái Sơn chơi bài Scherzo của Chopin
Sau khi chia tay, nhà thơ Đặng Đình Hưng bị ung thư phổi. Khi Đặng Thái Sơn tham dự cuộc thi âm nhạc năm 1980 tại Ba Lan, lúc ấy, Đặng Đình Hưng đang phải sống trong cảnh ở gầm cầu thang nhà ông bạn, không nhà không cửa, chỉ nằm chờ chết.
Đặng Thái Sơn về nước kịp thời. Cha anh bị bệnh đã khá lâu và không được điều trị một cách đúng mức. Cha anh cần phải mổ ngay, một cái bướu trong phổi. Anh về nhà hôm trước, vài ngày sau cha anh nhập viện, một bệnh viện dành cho các cán bộ cấp cao cỡ thứ trưởng trở lên. Cha anh được bác sĩ Tôn Thất Tùng, người bác sĩ số một của y khoa Hà Nội khám bệnh và được giải phẫu bởi một bác sĩ lừng danh về phẫu thuật. Nhờ vậy mà anh cứu ông cụ sống thêm được mười năm nữa.
Đến đây, chúng ta đã có thể có nhận định: Tại Việt Nam, không như tại Liên bang Sô viết, Chính tri đã không có một ảnh hưởng hay một tác dụng tốt đẹp nào đến Âm nhạc,
Ông Đặng Thái Sơn đã được nhà nước phong danh hiệu là Nghệ Sĩ Nhân Dân. Có lẽ người nhạc sĩ đã không để tâm đên danh hiệu này, vì ngay sau đó ông ta cùng với người mẹ, bà Thái thị Liên, đã định cư tại Montreal và xin nhập quốc tịch Gia Nã Đại.
No comments:
Post a Comment