title

Đi tìm ông Trạng Quỳnh

Khi biết quê hương Trạng Quỳnh ở đất Thanh Hóa, tôi đã hết sức hào hứng vì đây là nhân vật mà những thế hệ học trò nhỏ thời chúng tôi hết sức ngưỡng mộ. Chuyện này cũng dễ hiểu, vì hồi xưa trẻ em không có nhiều sách để giải trí, khi bất ngờ tìm thấy trong sách giáo khoa những câu chuyện rất hài hước, đôi khi có phần dung tục với một nhân vật ngông nghênh, coi trời bằng vung, hành xử thật bất ngờ và táo tợn, làm sao mà không thích thú!

Lâu nay cứ ngỡ rằng đây là một nhân vật đậm màu huyền thoại, ai ngờ lại có một Trạng Quỳnh bằng xương bằng thịt hẳn họi, sống vào thế kỷ 17, thời Lê Trung hưng ở làng Bột Thượng, nay là xã Hoằng Lộc, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa.

Vậy là chúng tôi có kế hoạch đi tìm nơi Trạng Quỳnh đã sinh sống... Có điều là bác tài kiêm người dẫn đường của chúng tôi, đi được nửa buổi đã thành thực tiết lộ rằng ông vốn là một sĩ quan quân đội đóng quân ở các tỉnh thành phía miền Nam, khi về quê hưu trí ở Thanh Hóa đã mua một chiếc Madza để chở vợ con đi chơi. Nay con cháu kinh doanh nhà trọ, cho thuê xe mà thiếu người lái, ông đã phải vào phụ giúp - chứ hồi xưa ông đi đâu cũng có tài xế chở! 

Từ đó trở đi, chúng tôi đã phải nhào vô Google tìm bản đồ để hỗ trợ bác tài, bởi bác cũng lơ mơ không kém gì chúng tôi.

Thực ra, chương trình của chúng tôi hôm ấy rất ngẫu hứng. Trước hết là định đến thăm làng cổ Đông Sơn, nơi phát hiện những di chỉ khảo cổ của nền văn hóa Đông Sơn vào giữa thập niên 1920. Đây là làng Việt cổ, đại diện cho cả một giai đoạn lịch sử quan trọng với Trống đồng Đông Sơn, hiện thuộc phường Hàm Rồng.

Thế nhưng bác tài của chúng tôi cứ ngơ ngác cho xe chạy tới chạy lui giữa những đồi dốc, những núi đá nhỏ đặc trưng của vùng này, rồi trước mắt chúng tôi hiện ra một cánh đồng và ngã ba sông, nơi sông Chu và sông Mã gặp nhau… Chúng tôi xuống xe, dò dẫm bước qua 1 cái cầu khỉ cheo leo, rồi vào cả động Tiên dòm ngó, mà vẫn không xác định được làng cổ Đông Sơn là ở chỗ nào! Rốt cuộc, chúng tôi đành lên thăm cầu Hàm Rồng, nơi bác tài không thể nhầm lẫn được, tiếp đó là đi xem hang Mắt Rồng trước khi rời Đông Sơn để đến huyện Hoằng Hóa, xứ của Trạng Quỳnh. 

Ôi, tìm cho ra cái nhà thờ họ của Trạng Quỳnh ở xã Hoằng Lộc, huyện Hoằng Hóa cũng không phải là chuyện dễ dàng, bởi bản đồ Google chưa ghi tên địa điểm này, và chúng tôi cứ phải đoán mò giữa những ngã rẽ để quyết định đi theo hướng nào. Lần lượt, tất cả các nhân sự trên xe đều phải nhảy xuống đất, chạy vào những nhà ven đường để hỏi thăm. Đến phiên tôi, gặp một vị trung niên, sau một hồi suy nghĩ bèn trả lời: “Nhà thờ Trạng Quỳnh đi theo hướng này (giơ cánh tay mặt lên) chạy qua cánh đồng chừng 1 hay nửa cây số là tới”.

Quả thực, theo hướng ấy đi một lát thì gặp cánh đồng, hỏi thăm lần nữa thì đến nơi. Cổng vào đẹp đẽ và trang trọng, một bên là ao nước, hoa súng rực rỡ nở đầy. Người chắt 8 đời của Trạng Quỳnh mở cửa cho chúng tôi vào thắp nhang ở bàn thờ bên trong. Ký ức về những câu chuyện được kể lại của Trạng Quỳnh khi xưa khiến tôi ngắm nhìn tượng ông một cách thân thiết, không chút e ngại, bởi tin rằng nhân vật từ thế kỷ 17 kia nếu có nhìn thấy chúng tôi bây giờ cũng sẽ mỉm cười hoặc nháy mắt tinh nghịch.

Chúng tôi đọc những bảng ghi phả hệ, tiểu sử của Trạng Quỳnh trên tường, tóm lược như sau:

Trạng Quỳnh tức Vĩ Hiên Công Nguyễn Quỳnh sinh ngày 1-10-1677 thời Lê Trung Hưng. Năm 19 tuổi ông thi đỗ Hương Cống nên còn gọi là Cống Quỳnh.

Năm 1696 được bổ làm Huấn đạo huyện Thạch Thất, Sơn Tây.

Năm 1718, triều đình mở khoa thi Hội, nhưng ông bỏ thi nửa chừng, trở về dạy học. Vào niên hiệu Bảo Thái đời Lê, ông được triệu ra làm Giáo thụ phủ Phụng Thiên, rồi thăng Viên Ngoại Lang Bộ Lễ. 

Ông mất ngày 28-1 1748, thọ 71 tuổi.

Bảng tiểu sử này làm nguôi đi nỗi buồn của tôi từ thở bé thơ khi đọc truyện Trạng Quỳnh. Truyện kể rằng:

“ Sau khi bị chơi khăm nhiều lần, Chúa Trịnh có bụng ghét Quỳnh, đòi Quỳnh vào thị yến, định đánh thuốc độc cho chết. Quỳnh biết chúa căm chuyện trước, lần này gọi, chắc là có chuyện. Lúc đi dặn vợ con rằng:

- Hôm nay ta vào hầu Chúa, lành ít, dữ nhiều. Ta có mệnh hệ nào, thì không được phát tang ngay, cứ phải để ta vào võng, lấy kim chống mí mắt lên, rồi cắt hai đứa quạt hầu, gọi nhà trò về hát! Đợi bao giờ phủ Chúa phát tang thì ở ngoài hãy phát tang.

Quỳnh vào đến cung, Chúa bảo:

- Vừa rồi, có người tiến hải vị, ta nhớ đến ngươi, đòi vào ăn yến, người không được từ.

Quỳnh không ăn không được, vừa nếm một miếng thì Chúa hỏi:

- Bao giờ Quỳnh chết?

Quỳnh thưa:

- Bao giờ chúa băng hà thì Quỳnh cũng chết!

Ăn xong, Quỳnh thấy trong người đổi khác, cáo xin về. Vừa về đến nhà thì tắt hơi. Vợ con cứ theo lời Quỳnh dặn mà làm. Chúa sai người dò xem, thấy Quỳnh nằm võng nghe nhà trò hát, mà người nhà thì đi lại vui vẻ như thường. Chúa thấy vậy đòi đầu bếp lên hỏi xem đánh thuốc độc thế nào? Rồi Chúa nếm thử, được một chốc thì Chúa lăn ra chết.

Nghe thấy trong dinh chúa phát tang, nhà Quỳnh cũng phát tang. Chúa và Trạng đưa ma một ngày. Thế mới biết Quỳnh sắp chết vẫn gạt được Chúa. Người đời sau có thơ rằng:

"Trạng chết Chúa cũng băng hà

Dưa gang đỏ đít thì cà đỏ trôn".

Thủa nhỏ tôi cứ bàng hoàng thương xót mãi cái ông Trạng hay đùa ấy! Ông đã giễu cợt không chừa một ai, từ vua quan đến thần thánh như Bà Chúa Liễu...để rốt cuộc đã bị Chúa làm hại. Nay đọc tiểu sử, biết ông đã thọ đến 71 tuổi, con cháu thịnh đạt, được người đời tưởng nhớ, tôi cũng cảm thấy được an ủi. 

Trong trong khuôn viên nhà thờ Trạng Quỳnh tôi nhìn thấy một phòng trưng bày mang tên “Con Người-Sự Kiện-Tác Phẩm”, người tài trợ là Ông bà Louis Sizaret – nhà hoạt động văn hóa tại Luxembourg. 

Vậy là danh tiếng ông Trạng ngông nghênh được chúng tôi yêu quý từ khi còn thơ bé đã đi rất xa.