Lễ Hội Tỏi Mỹ, Nhớ Tỏi Ta, Tỏi Lạ
Hằng năm sau khi thu hoạch tỏi xong là cả thành phố Gilroy tưng bừng nhộn nhịp chuẩn bị Lễ Hội Tỏi. Đây là một trong những lễ hội ẩm thực lớn nhất nước Mỹ diễn ra vào ba ngày cuối tuần sau cùng của tháng bảy mỗi năm. Du khách lái xe theo bảng chỉ dẫn đến đậu xe tại các ruộng tỏi nay chỉ còn trơ những ụ rơm. Sau đó có xe buýt đưa các khách đến công viên Christmas Hill nơi tổ chức lễ hội với các cây bóng mát, các lều cùng những băng ghế phủ bằng dây rơm tỏi phần nào xoa dịu cái nóng trên 90 dộ F giữa mùa hè. Các cảnh sát địa phương cỡi ngựa đi tuần, thân thiện chào các du khách hoặc để các trẻ em đến gần vuốt ve các chú ngựa. Thoáng thấy rác xả là họ nhanh nhẹn xuống ngựa nhặt bỏ vào thùng.
Củ tỏi Gilroy là một biểu tượng tự hào của thành phố kể từ khi nhà tổ chức Rudy Melone cùng với hai nhà đồng tổ chức Val Filice và Don Christopher thực hiện Lễ Hội Tỏi đầu tiên vào năm 1979 nhằm quảng bá với du khách khắp nơi trên thế giới những món ăn độc đáo làm từ tỏi. Đất Gilroy sản xuất loại tỏi với tép nào tép nấy chắc nịch, hương nồng nồng. Tuy không phải là thứ nông sản chính mang lại nguồn lợi lớn cho địa phương nhưng rõ ràng tỏi đã làm thành phố được mệnh danh là Kinh Đô Tỏi trở thành một địa điểm thu hút du lịch vào dịp lễ hội truyền thống vinh danh loại củ gia vị này.
Gilroy nằm ở phía bắc tiểu bang California, cách thành phố San Jose khoảng 30 dặm về hướng nam. Nếu lái xe trên xa lộ 101 vừa sắp ngang qua thành phố Gilroy, chưa kịp thấy những quầy bán tỏi dọc xa lộ thì khứu giác đã có thể nhận biết mùi hương nồng rôm rả của tỏi lan ngầm vào xe dù cửa kính xe đã đóng kín. Không gì ngạc nhiên khi một số người gọi tỏi bằng một tên cụ thể dù hoa mỹ, đó là “hoa hồng nồng nặc”.
Chương trình Lễ Hội Tỏi liệt kê những hoạt động đa dạng hấp dẫn nhiều khách đến thăm. Một số các gian hàng dành cho những ai thích nếm bia và rượu. Dành riêng cho trẻ em là sân khấu trình diễn liên tục những màn ngoạn mục của các nhân vật thần thoại và nhiều hoạt động khác như vẽ mặt, múa rối, ảo thuật, vân vân. Các món thủ công mỹ nghệ như xà bông làm từ tỏi, các dây củ tỏi bện rất khéo, hoặc các chai mật ong tỏi, rượu ngâm tỏi cũng được đông đảo khách ghé mua. Đó là chưa kể dầu, nước sốt và gia vị chỉ là một vài trong nhiều sản phẩm được làm ngay tại địa phương Gilroy. Ngay cả nếu các bà nội trợ quan tâm đến phương pháp trồng tỏi cũng có thể ngồi nghe thuyết trình chỉ dẫn cặn kẽ về cách thức trồng và thu hoạch tỏi.
Một quầy bán những chiếc mũ đội đầu có hình dáng củ tỏi tấp nập phục vụ các khách xếp hàng chờ mua, rồi họ lại kiên nhẫn xếp hàng lần nữa để chụp ảnh đội chiếc mũ củ tỏi cùng với cô Hoa Hậu Lễ Hội Tỏi đứng tạo dáng sẵn.
Các thí sinh tham gia cuộc thi Hoa Hậu Lễ Hội Tỏi được tuyển chọn bởi thành phần gồm năm vị giám khảo sát hạch qua nhiều hình thức: phỏng vấn, trắc nghiệm tài năng, trình diễn áo dạ hội, bài diễn văn về đề tài tỏi, và khả năng ứng xử. Các thiếu nữ từ 18 đến 24 tuổi cư ngụ tại các thành phố Gilroy, Hollister, San Juan Bautista, San Martin, Morgan Hill hay Aromas đều có thể tham gia dự thi giải Hoa Hậu Lễ Hội Tỏi thường được tổ chức vào tháng 5 trước Lễ Hội Tỏi khoảng hai tháng.
Người được đăng quang Hoa Hậu Lễ Hội Tỏi của năm 2016 là cô Kyle Perez-Robinson. Từng là học sinh của trường trung học Christopher (trường được đặt tên của Don Christopher, nhà đồng tổ chức Lễ Hội Tỏi, để vinh danh ông đã hiến tặng đất xây trường học cho thành phố Gilroy), đương kim Hoa Hậu Kyle Perez-Robinson theo học năm thứ hai tại đại học Stanford. Tương tự như yêu cầu của các cuộc thi Hoa Hậu khác, ngay sau khi đăng quang cô thường xuyên xuất hiện trên các phương tiện truyền thông, các lễ diễn hành, hay các sự kiện gây quĩ. Cụ thể, cô dành thì giờ chào đón các khách tham gia Lễ Hội Tỏi.
Có đến vài mươi quầy hàng bán các món ăn trông rất đa dạng, phong phú. Tiếng xèo xèo của lửa hồng liếm chảo đồ ăn với mùi tỏi phi thơm cháy xém nồng nàn làm các khách phải chậm chân tại những quầy san sát nhau nơi xuất phát mùi kích thích khẩu vị. Đầu bếp đa số là các ông, miệng cười chào thân thiện các khách trong khi hai tay liên tục lắc những chảo đồ ăn to hoặc đảo thịt nướng phục vụ cho đám đông đang xếp hàng chờ đến lượt mua đồ ăn. Khách nếm, nhâm nhi các món ăn, thức uống có tỏi; có điều chúng tuyệt diệu hoặc lạ lùng là tùy vào khẩu vị của mỗi người.
Hầu hết các món ăn liên quan đến tỏi được thấy tại lễ hội: từ đùi gà tây nướng tỏi bằm, nấm nhồi tỏi, bánh mì nướng bơ tỏi, pizza tỏi, bắp nướng tỏi cho đến bắp rang với hương vị tỏi. Tỏi có mặt đậm đà trong từng món. Hỏi ra mới biết bình quân có khoảng hai tấn tỏi tươi của Gilroy được dùng để phục vụ Lễ Hội Tỏi hằng năm.
Quầy hàng bán tỏi voi chiên giòn được nhóm khách Việt chiếu cố. Xem chừng tép tỏi voi lăn bột chiên ăn nóng hổi lại gây nhớ những con cá cơm được rây lớp bột mỏng trước khi thả xèo vào chảo dầu sôi. Lớp bột bọc tỏi chiên vàng cắn nghe giòn rụm. Nằm trong lớp áo bột là tép tỏi voi dẻo bùi bốc khói, nấn ná tận chân răng.
Ngoài chuyện thưởng thức đủ loại món ăn với tỏi, khách lần đầu tiên đến với Lễ Hội Tỏi có thể ngạc nhiên khi khám phá rằng vô số món tráng miệng tại đây được làm với…tỏi: sô-cô-la tỏi, kem tỏi, bánh hạnh nhân tỏi, vân vân. Khách có thể vừa ăn vừa lạ lẫm với vị tỏi trong các món không thể ngờ tới.
Tỏi là một trong những gia vị ưa thích của đa số đầu bếp vì vậy các màn trình diễn nấu món ăn với tỏi nhằm tranh tài giữa các cá nhân hoặc các đội là những hoạt động gây thu hút của lễ hội. Ban chấm thi gồm những đầu bếp nổi tiếng đưa ra quyết định cho cá nhân hoặc đội nào sẽ được đi tiếp vào vòng trong. Họ đánh giá theo tiêu chuẩn sáng tạo, sự góp phần của tỏi trong các món và hiệu quả sử dụng của thứ gia vị này. Cá nhân hoặc đội thắng được trao giải thưởng hiện kim rồi có thể tặng lại cho một tổ chức từ thiện tùy theo sự lựa chọn của họ.
Xem ra tinh thần thiện nguyện là điểm nhấn của Lễ Hội Tỏi mà cư dân địa phương thường tự hào. Các con số cụ thể về số lợi nhuận thu được từ lễ hội được niêm yết công khai ngay bên dưới biểu tượng củ tỏi được thắp lửa của lễ hội. So với con số khiêm nhượng là 22 thiện nguyện viên cho Lễ Hội Tỏi đầu tiên thì đến nay đã có trên dưới bốn ngàn thiện nguyện viên tại sự kiện gây quĩ này. Toàn bộ lợi nhuận thu được sẽ dùng để hỗ trợ các tổ chức từ thiện và các nhóm phi lợi nhuận khắp vùng Gilroy.
Có đến ba sân khấu lộ thiên trình diễn âm nhạc. Xen lẫn với những âm thanh tuyệt vời của nhạc jazz, rock 'n roll, blues, swing, vân vân, là tiếng người í ới cười chào. Có ông già Việt đang cố gắng giảng giải cho ông già Mỹ về củ tỏi voi ở Mỹ khác với củ tỏi quê ông ra sao. Ông còn nhờ nhóm khách Việt chụp giúp tấm hình ông và ông Mỹ trên tay cầm một củ tỏi voi nặng đến cả cân Anh.
Đi Lễ Hội Tỏi thì phải nếm thử cho biết các món chế biến với tỏi như thế nào nhưng xem ra khách Việt vẫn còn tơ tưởng các món ăn dân dã nơi cố hương sao đó. Hết người này đến người khác nhắc nhớ:
- Rau muống hay hoa thiên lý xào với tỏi đều ngon. Không cần phải thêm thịt thà gì nữa.
- Các loại củ như dền, cà-rốt, khoai tây gọt vỏ, cắt miếng vừa ăn đem luộc cho vừa chín tới. Phi tỏi cho thơm, cho rau củ vào chảo đảo đều, nêm chút muối và tiêu xay cho vừa ăn là đủ. Gọn bữa cơm.
- Tỏi lột vỏ đâm nhuyễn với ớt hiểm rồi đem trộn với thịt ba khía muối có mai đầy gạch óng ánh đỏ son, rưới nước chanh vắt để thấm, ăn với cơm nguội xem chừng hết cả niêu.
- Tỏi đập dập, phi thơm rồi xào với răng mực, ngon phải biết. Những chiếc răng mực nhỏ xíu hoà quyện cùng hương thơm của tỏi và mè rang mang đến cảm giác ngon giòn sừng sựt. Răng mực là những viên tròn tròn, nhỏ xíu trên phần đầu mực thường bị nhiều người nhầm tưởng là mắt mực hay miệng mực. Trước đây, khi chế biến mực, người ta thường bỏ đi vì cho rằng không ăn được, riết rồi răng mực dần trở thành món khoái khẩu cho dân nhậu.
Đề tài tỏi chỉ là cái cớ để người Việt xa xứ hoài niệm.
Chiều mùa hè lâu tắt nắng, nhóm khách Việt tha hồ nấn ná chuyện trò và gặp lại ông già đồng hương nói chuyện với ông già Mỹ ban trưa:
- Quê bác ở đâu mà nói về tỏi nghe rành rọt?
- Bà con có nghe nói đảo Lý Sơn, xưa kia dân gian vẫn gọi là Cù Lao Ré, cách bờ biển Quảng Ngãi chừng 20 hải lý nếu đi từ cảng Sa Kỳ theo hướng đông bắc? Đó là quê tui.
Thì ra là vậy! Ông tự hào về nông sản tỏi quê ông là phải. Với vùng đất được hình thành và khai sinh do hoạt động của núi lửa và sự bồi đắp của cát biển như Lý Sơn thì đó quả là điều kiện lý tưởng để tỏi phát triển. Ông kể rằng ngoài loại tỏi truyền thống, quê ông còn sở hữu một loại tỏi độc nhất vô nhị không nơi đâu có được, đó là tỏi mồ côi. Tỏi mồ côi còn được gọi là tỏi một (gọi theo địa phương), hoặc tỏi cô đơn. Khác với những loại tỏi truyền thống có nhiều tép, tỏi mồ côi chỉ có duy nhất một tép. Vì vậy, tất cả các chất dinh dưỡng của tỏi chỉ tập trung vào một tép theo cách tự nhiên mà không cần bất cứ sự tác động nào của con người. Thảo nào đặc điểm về thổ nhưỡng và kinh nghiệm truyền thống bao đời từ khi khai sinh vùng đất đảo đã làm cho tỏi Lý Sơn nức tiếng là vậy. Tỏi mồ côi ở Lý Sơn có vị thơm, cay nồng hơn các loại tỏi khác. Tỏi có màu trắng, hình bầu dục, cỡ nhỏ hơn đầu ngón tay út. Tỏi mồ côi chứa nhiều tinh dầu nên khi ăn vào có vị cay thơm đặc biệt.
- Bác ơi, thông thường tỏi tươi vẫn có mùi nồng khó chịu.
- Cũng đúng đó. Nhưng có lẽ bà con chưa nếm loại tỏi được khử mùi nồng bằng cách lên men tự nhiên để chuyển hóa thành tỏi đen.
- Tỏi đen?
- Lạ nê sao? Tỏi mồ côi sau khi lên men thì vỏ tỏi khô, tép tỏi đen, không còn mùi vị khó chịu, có vị ngọt và dẻo quánh giống như ô mai hay trái cây sấy khô, chỉ cần lột bỏ vỏ ngoài là có thể ăn được. Tỏi đen hắn có tác dụng như vị thuốc đặc trị. Bà con ăn từ một đến ba củ tỏi đen mỗi ngày thì tốt cho sức khỏe.
Ông già thêm rằng tỏi mồ côi còn dùng ngâm rượu để trong nhà làm thuốc gia truyền chữa và phòng ngừa được một vài thứ bệnh. Ngoài ra theo truyền thống người dân Lý Sơn để tỏi trong nhà hoặc mang theo bên người có thể trừ tà ma và bùa ngải.
- Không nơi mô trồng tỏi ngon bằng quê tui.
Ông già tự hào nhắc đi nhắc lại loại tỏi quê ông có chất lượng ngon, thơm, không đâu sánh bằng, đó là nhờ trồng đất bazan trộn với phần bùn làm nền được san bằng và đầm cho phẳng rồi trên cùng mới phủ nguồn cát tự nhiên quanh biển.
- Tại sao phải dùng cát phủ vậy bác?
- Lớp cát biển phủ trên ruộng tỏi có tác dụng chống nắng, giữ cây phát triển tốt và tăng lượng muối khoáng cho cây đó mà.
Lời ông nhuốm vẻ ngậm ngùi khi nhắc đến nguồn cát tự nhiên từ ven đảo cũng cạn kiệt dần sau một thời gian dài khai thác. Vì vậy để có cát, dân đảo đã phải sắm bè đưa ra cách bờ hàng ngàn mét dùng máy hút cát đưa vào bờ sử dụng, hoặc bán cho người dân trồng tỏi. Người dân đảo tỏi trần mình trong nắng gió, mải miết quanh năm đào xúc cát làm cái chuyện tưởng như kiểu Dã Tràng xe cát nhưng rõ ràng việc làm đó là phương cách mưu sinh của họ.
Nghe kể mà lo! Vẫn biết việc hút lấy cát như vậy sẽ gây ảnh hưởng đến hệ sinh thái của biển, nhưng nếu không có cát thì nguồn thu nhập chính là trồng tỏi của dân trên đảo xem như là con số không.
- Chưa hết mô! Chuyện đưa tỏi “lạ” từ đất liền về đảo Lý Sơn nơi được mệnh danh là đảo tỏi mới là chuyện ngược đời. Tỏi “lạ” được kẻ hám lợi trà trộn với tỏi gốc ở đảo rồi chở ra lại đất liền bán cho người dân.
Nói gì cho xa! Tỏi “lạ” cũng có mặt ở một số chợ Mỹ và chợ Việt nơi đây đó chớ!
Thông tin không mới nhưng cũng làm đồng hương Việt người bàn ra kẻ tán vào:
- Một số chợ không ghi nơi xuất xứ thì làm sao phân biệt tỏi ta với tỏi “lạ” đây?
Ông già đảo tỏi đáp từ tốn:
- Tỏi ta thường có nhiều tép, các tép nhỏ và chụm vào với nhau, phải dùng tay để tách ra còn tỏi “lạ” ít tép hơn mà các tép lại to và xòe ra, dễ tách. Tỏi ta còn có mùi thơm dễ chịu và có vị cay nồng còn tỏi “lạ” khi chế biến có mùi hăng, thường không có mùi thơm và vị the the. Bà con nên nhớ là vị của hắn thay đổi cũng là một trong những dấu hiệu của hóa chất độc hại chứa sâu bên trong tép tỏi. Hầu hết tỏi “lạ” đều đã bị tẩy trắng và phun thuốc để ngưng mọc mầm.
Nghe bắt rùng mình!
Khách Việt bảo nhau mua những túi tỏi từ lễ hội về làm quà hoặc để ăn dần, né thứ tỏi “lạ” du nhập được chừng nào hay chừng nấy.
Bước ra khỏi lễ hội với hương tỏi lẩn quẩn trong tóc, trong áo, lòng khách còn bâng khuâng nghĩ đến tỏi mồ côi của Cù Lao Ré mà chạnh thương dân mình.
Tội cho tỏi mồ côi cô đơn một mình nơi quê mẹ đang ngắc ngoải giữa bầy sói tỏi “lạ”.
Tỏi “lạ” lươn lẹo luồn lọt từ nào giờ, còn lạ chi nữa!
Orchid Thanh Lê
No comments:
Post a Comment