title

SỐNG VÀ CHẾT

(Bài thơ cuối cùng của nhà cách mạng Nguyễn An Ninh làm trước khi ông hy sinh trong nhà tù Côn Đảo)

Sống mà vô dụng, sống làm chi

Sống chẳng lương tâm, sống ích gì

Sống trái đạo người, người thêm tủi

Sống quên ơn nước, nước càng khinh

Sống tai như điếc, lòng đâm thẹn

Sống mắt dường đui, dạ thấy kỳ

Sống sao nên phải, cho nên sống

Sống để muôn đời, sử tạc ghi

Chết sao danh tiếng vẫn còn hoài

Chết đáng là người đủ mắt tai

Chết được dựng hình tên chẳng mục

Chết đưa vào sử chứ không phai

Chết đó, rõ ràng danh sống mãi

Chết đây, chỉ chết cái hình hài

Chết vì Tổ quốc, đời khen ngợi

Chết cho hậu thế, đẹp tương lai

* * *

Người lính Pháp gác cổng trại giam tên là Rognorn đã kêu rú lên khi thấy trong chiếc bao bố là xác ông Ninh được bó trong manh chiếu. Rognorn chạy nhanh đến xin chúa đảo Côn Đảo Tisseyer một cái hòm, nhưng chẳng được gì ngoài lời chửi rủa. Bà Charlotte Printanière, vợ của giám đốc Sở điện của đảo, trước đây cùng học chung với ông Ninh, đến ngỏ ý muốn đóng một quan tài cho ông, nhưng cũng bị chúa đảo từ chối.

Vì vậy, chiếc xe bò chở xác Nguyễn An Ninh cứ như thế, lại tiếp tục lộc cộc đi qua những con đường gập ghềnh để đến khu mộ Hàng Keo. Thấy quần áo ông quá cũ nát, một người tù đã lấy chiếc áo còn khá lành lặn của mình để thay. Và họ đã tìm thấy trong túi áo ông những dòng chữ viết nghệch ngoạc... Đó là lúc người ta tìm thấy bài thơ này, vì vậy người ta đặt tên cho bài thơ là “Bài thơ cuối cùng”.

Nguồn: Nguyễn An Ninh – Dấu ấn để lại. NXB Văn học, 1997