title

Bảo vật chaga, loại nấm 'trị bách bệnh' của Alaska

Nguồn hình ảnh, Alisha McDarris

Vàng đen. Kim cương núi rừng. Nấm bất tử.

Khi nghe nấm chaga được gọi bằng nhiều biệt danh thì chúng ta sẽ dễ tưởng tượng hình dung ra đá quý lấp lánh và tua kim loại quý treo trên cây.

Thế nhưng chaga sống ký sinh nhô ra trên thân cây bạch dương phương bắc; dạng củ, màu đen và khiến ta liên tưởng tới vỏ cây hơn là nấm. 

Mọc trong rừng

Nhưng đó chính là nấm. Và là loại nấm lợi hại - hay ít nhất là hết sức được ưa chuộng.

Người dân ở Nga và nhiều nơi ở châu Á đã sử dụng loại nấm này từ hàng ngàn năm nay như một phương thuốc chữa trị cho nhiều căn bệnh, nhưng chaga chỉ mới bắt đầu trở nên phổ biến trong thêm nhiều nền văn hóa phương Tây.

Có lẽ không nơi nào nổi bật hơn Alaska, nơi tồn tại nền văn hóa mạnh mẽ về tìm kiếm thức ăn và thuốc men trong thiên nhiên. Nếu chúng ta tin tưởng vào sự cường điệu này, thì nấm chaga, đặc biệt là chaga Alaska, có thể là dược liệu công hiệu nhất có được từ rừng.

Nguồn hình ảnh, Alisha McDarris

Những người bán nấm chaga thường bán sản phẩm ở dạng ngâm rượu nhẹ, thực phẩm chức năng, và trà.

Tôi đã không hề biết gì về những việc này khi tôi để ông Callen Troy Christensen, Giám đốc điều hành Hợp tác xã Chaga, rót cho tôi một tách trà chaga nhỏ màu cà phê nhạt tại một chợ nông sản ở thị trấn Fairbanks, tieu bang Alaska.

Tôi tiến lại gần bàn, bị cuốn hút bởi những chiếc bát gỗ mà trong đó chất đống những chiếc nấm màu xám và nâu, mỏng manh và đặc, gợn sóng và mướt.

Ở góc đằng xa, tôi thấy một đống lạ lẫm những cục màu đen và cam lổn nhổn đều có nhãn 'Chaga'. Tôi hỏi về chúng, và khi tôi nhấm nháp thứ nước ngọt đất, gần giống như cà phê mà ông ấy đã cẩn thận chuẩn bị để chỉ dành cho những người qua đường tò mò như tôi, Christensen đã kể cho tôi câu chuyện về nấm chaga Alaska.

Nấm, vốn chỉ mọc trong các khu rừng bạch dương ở bắc bán cầu, đặc biệt nổi bật trong các khu rừng rậm rạp của Alaska.

Ở đây, những người muốn mạo hiểm vào rừng sẽ có thể tìm thấy nấm chaga mọc như ốc gỗ ở hai bên cây bạch dương sống.

Là một cuộn thân nấm (mũ nấm là quả, cơ quan sinh sản của nấm, trong khi thân nấm là cấu trúc rễ), chaga có thể mất 20 năm để lớn thành khối lớn như quả bưởi, đủ kích thước để thu hoạch.

Dược liệu tự nhiên

Hầu hết nấm chaga bán trên thị trường được nghiền thành bột và đặt trong viên nang để cho vào túi trà hoặc trộn vào các sản phẩm tăng lực.

Nhưng tại các chợ nông sản và cửa hàng địa phương ở Alaska, nơi những người đi săn tìm thức ăn và người chữa bệnh địa phương chia sẻ những điều kỳ diệu của chaga, du khách có thể học được một cách chế biến đơn giản hơn, đó là ngâm nó lâu trong nước đun sôi để nguội một chút để tạo ra một loại trà đậm đặc dưỡng chất thơm mùi đất và vanilla.

Người ta cũng có thể mua nó dưới dạng rượu thuốc, là thứ được dùng như một dạng thuốc bổ, thực phẩm chức năng hoặc thuốc chữa bệnh tự nhiên.

Con người đã sử dụng chaga trong nhiều thế kỷ.

Dân bản địa Nga và Siberia có thể là những người đầu tiên dùng chaga như một loại thuốc tự nhiên.

Vào thế kỷ 12, Sa Hoàng Vladimir Monomakh đã dùng nó để chữa bệnh ung thư môi. Nó đã được đề cập trong y thư sớm nhất là thế kỷ 16 như là cách điều trị ung thư, lở loét và bệnh lao.

Ở Phần Lan trong Đệ nhị Thế chiến, có một thức uống ngọt làm từ chaga rất được mọi người ưa chuộng, dùng thay thế cà phê, giúp tăng cường sinh lực và khả năng tập trung vào lúc cà phê và đường khan hiếm.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Nấm chaga chỉ mọc trong các cánh rừng bạch dương phương bắc ở Bắc Bán cầu, và đặc biệt là ở các khu rừng Alaska

Các cộng đồng bản địa ở Alaska từ lâu nay đã săn tìm kiếm và sử dụng các dược liệu tự nhiên. Dẫu thời kỳ thuộc địa đã làm lu mờ những chi tiết cụ thể, nhưng truyền thống và các câu chuyện truyền miệng về công dụng của chaga đã được lưu truyền qua các thế hệ và được các bô lão trong bộ lạc duy trì.

“Chúng tôi đã sống ngoài trời trong hàng ngàn năm, mọi thứ trong tự nhiên đều quan trọng đối với sự sinh tồn của chúng tôi," Jon Ross, người giữ gìn văn hóa co Bộ tộc Salamatof của người Dena'ina Athabascan, nói. "Thiên nhiên là kho dược liệu của chúng tôi. Đó là một phần trong cuộc sống hàng ngày.”

Cư dân Alaska tiếp tục tôn vinh văn hóa tìm kiếm thức ăn. Tùy thuộc vào mùa, họ lang thang trên những con đường mòn, rừng và sườn đồi của bang với xô hoặc giỏ, tìm kiếm quả việt quất, cỏ dại hay nấm. "Dân Alaska lâu nay là người săn bắt, hái lượm, tìm kiếm thức ăn, đó là bản sắc của chúng tôi," bà Kate Mohatt, nhà sinh thái học của Rừng Quốc gia Chugach và là người sáng lập Hiệp hội Nấm Turnagain, nói.

Giàu dưỡng chất

Nguồn hình ảnh, Arctic Chaga

Nấm chaga cần có thời tiết giá lạnh để phát triển, mà thời tiết càng khắc nghiệt nấm càng có chất lượng tốt

Nhưng chỉ đến thập niên trước, nấm chaga mới bước được vào dòng chính các nền văn hóa phương Tây và được gọi là 'siêu thực phẩm' chữa bệnh.

Loại nấm này đã được người hâm mộ, người săn tìm thức ăn và những người cổ súy dược liệu thay thế cho tất cả mọi căn bệnh, từ ung thư đến cảm lạnh thông thường, ca ngợi như một phương pháp chữa bách bệnh kỳ diệu tiềm năng. Nhưng cho đến nay, có rất ít nghiên cứu khoa học chứng minh cho những điều này.

Tuy các nghiên cứu trên động vật và trong ống nghiệm cho thấy kết quả đáng khích lệ trong các lĩnh vực ung thư, viêm nhiễm và miễn dịch, nhưng mới chỉ có rất thưa thớt các nghiên cứu trên con người, khiến nấm chaga chỉ không hơn bao nhiêu phương thuốc dân gian chưa được chứng nhận.

Công hiệu chữa bách bệnh của nấm có thể là vấn đề gây tranh cãi, nhưng đặc tính dinh dưỡng tổng thể của nó là điều chắc chắn hơn.

Nó rất phong phú vitamin, khoáng chất và dưỡng chất, bao gồm lượng lớn chất chống oxy hóa, sterol thực vật và axit amin. "Nó chứa đầy vitamin và khoáng chất mà chúng ta cần nạp vào hàng ngày để giữ cơ thể khỏe mạnh," Kayla Hegna, đồng sở hữu Arctic Chaga, công ty gia đình vốn tìm kiếm và bán các sản phẩm chaga có trụ sở ở Fairbanks, nói.

"Nhiều dưỡng chất là có từ bản thân cái cây chứ không phải từ nấm," Mohatt giải thích.

Nấm chaga, cơ bản là một dạng ký sinh trùng sống gửi trên cây bạch dương, tiêu hóa những dưỡng chất đó, cô đọng chúng lại và làm cho chúng có sẵn cho con người dưới dạng sinh học; một kỳ công kỳ diệu của thiên nhiên.

Điều kiện sống đặc biệt

Nhưng chaga cần phải có nhiệt độ lạnh để phát triển, càng khắc nghiệt càng tốt. Trên thực tế, nhiệt độ càng thay đổi khắc nghiệt chừng nào trong suốt năm và bạch dương càng phải chịu áp lực từ những thay đổi đó chừng nào, thì chaga càng giàu dưỡng chất chừng đó.

Điều đó làm cho Alaska, nơi nhiệt độ có thể cao trên 32 độ C vào mùa hè và thấp xuống dưới -45 độ C vào mùa đông, là nơi lý tưởng cho nấm mọc tự nhiên. Và điều đó có nghĩa là tieu bang này có thể là nơi sinh sống của những chaga công hiệu nhất trên Trái Đất (và là nơi tuyệt vời để bạn được chạm tận tay một số loại nấm địa phương).

Trong một thử nghiệm do Arctic Chaga đặt hàng thực hiện, hàm lượng chất chống oxy hóa của nấm chaga bản địa cao hơn gần 40% so với một giống nấm Siberia.

Alaska cũng có thể đang thu hoạch nấm làm thuốc chữa bệnh theo cách bền vững nhất.

"Phần lớn thị trường nấm đang được các công ty khai thác gỗ của Nga cung cấp, nơi chaga cơ bản là sản phẩm phụ thu được trong quá trình khai thác gỗ ở rừng phương bắc," Christensen nói. Các thương hiệu lớn khác khai thác nấm số lượng lớn từ các nước như Trung Quốc.

Ở Alaska, các đơn vị nhỏ tìm kiếm chaga thủ công, dùng tay, thuộc sở hữu gia đình hay cộng đồng cẩn thận không thu hoạch quá mức.

Bởi vì không có nhiều nghiên cứu được thực hiện về chu kỳ sinh sản của chaga, nhiều người săn tìm nhận thức rằng thu hoạch quá mức có thể có hại cho nấm. Đó là lý do tại sao các tổ chức như Chaga Co-operative đang đầu tư vào nghiên cứu dài hạn và các thương lái tại chỗ chế biến nấm ở quy mô nhỏ để đảm bảo phẫm chất 

Nhiều thương lái ở Alaska thậm chí còn mở các tour du lịch và lớp học tìm nấm có hướng dẫn.

Tại các chợ nông sản và cửa hàng địa phương, họ chia sẻ mẫu vật và trả lời các câu hỏi, cho những du khách như tôi cơ hội nếm, chạm và thấy rằng những kỳ quan cảnh quan thiên nhiên ở Alaska rất đáng để khám phá.

BBC