Con ma và Quả Bí đỏ
Trần Minh Quân (TMQ) rất sợ.. ma ! Thuở nhỏ, đã bị Mẹ dọa ma bắt nếu đi chơi một mình không có người lớn đi kèm..Ông Ngáo ộp dữ lắm ! thích bắt trẻ con..? Lớn lên vẫn sợ.. Học văn khi phải đọc Nhất Linh.. Truyện ‘Hồn bướm mơ tiên" làm ‘ lạnh gáy’ .. khi thấy..bướm trắng ! Ông Lan Khai.. kể truyện Ma cà rồng .. Báo Hòa Bình của Linh mục Trần Du có truyện dài Con Ma vú dài.. rồi đến.. Con Ma nhà họ Hứa !
Việt Nam có nhiều thứ Ma thật : Ma trơi, Ma hời Chàm, Ma lai (Bà Nà, Miên).. rồi Ma túy.. Ma cà bông… Năm 1975,Việt Nam hết ma vì ma bị đi học tập ! thay vào là Quỷ mà các bạn Nam kỳ phát âm thay cho “Ủy" và ..Ùy viên thành .. Quỷ dziên !..Hay tuyệt vời..
“Nhất Ủy, nhì ma.. Thứ ba học trò “...?
Chạy sang Mỹ .. đem Ma ra dọa các cháu.. chúng cười rộ..và đòi Ông dẫn đi gặp Ma vì có kẹo !.. Halloween là ngày Lễ Nhi đồng mừng con Ma.. vui quá trời..
Rồi cũng sang Mỹ : câu ‘đi đêm có ngày gặp.. ma" , chợt nhớ VN có tập sách “Đêm giữa ban ngày". của Ông Vũ Thư Hiên.. kể truyện VN gặp..ma cả ngày lẫn đêm ?
Các bạn già khi tụ họp, uống trà, cà phê cũng thường bàn truyện ma : Ma nào đáng sợ nhất ? Bàn đủ loại như Ma cà rồng Dracula không sợ, vì có ông Nha sĩ .. nhổ răng nanh.. hết phê ; Ma lai, Ma hời xứ Việt..bị cấm nhập cư vào Mỹ ? ..bàn lung tung và sau vùng một Ông Thông Thái phán .. “ Tôi sợ nhất là ma..phăm (?) , rồi chẳng giải thích gì thêm ! Ma này chắc ghê lắm ?
Ma sợ gì nhất ? .. Sợ Thánh Giá ( Các Vị Linh mục nói vậy ) Sợ ‘tỏi’ (?) Dracula sợ tỏi .. TMQ có biết một Công nương Gia Long đi học, bỏ trong cặp vài củ tỏi để không bị ma.. dụ (!).. Rồi cũng Ông Thông Thái phát biểu : ‘ma sợ.. ma nhất ‘ !
Một bô lão tên là Hăng Rết cho biết ông ta lúc trẻ sợ ma, nhưng đến khi ..sắp già lại hết sợ ! Hỏi lý do Ông cho biết :’ hồi trẻ mỗi khi sợ ma.. đi ngủ vợ cho uống thuốc ‘pacifier' là ngủ ngon mơ gặp Tiên nữ... ! Về già .. hăng rết nên hết sợ ma ? (TMQ tra các Sách thuốc đặc chế Âu-Mỹ không tìm được thuốc này !)
Và hình như không phải Ma nào cũng dữ ! Ông Thi sĩ Nguyễn Tất Nhiên có bài thơ khen Ma : “Em hiền như Ma.. sơ “? Lạ thật !
Ma.. Mỹ
Ngày Lễ .. Con Ma Halloween là ngày Lễ hội rất vui ..khác xa Lễ cúng Cô Hồn tại Việt Nam..Cách thức trang hoàng cũng đặc biệt, càng ‘kinh dị' càng được khen hay ! Đặc biệt là luôn luôn phải có ít nhất một quả bí đỏ và quả bí này được khoét và chạm càng giống ‘mặt người.. nhe răng cười ? rồi đốt đèn bên trong quả..như lồng đèn trung thu.
Phong tục này được kể là ‘nhập' từ Ái Nhĩ Lan qua truyện cổ tích về “Stingy Jack"..
Ông Stingy Jack này theo TMQ đúng là Ma trơi Mỹ (?) : Sau một tối nhậu xỉn, ông Jack trên đường về nhà gặp Chúa Quỷ, Quỷ thách Jack cùng thi leo cây.. Jack (con Trời sau khi say) không biết sợ là gì ! Lừa cho Quỷ leo trước.. rổi ghi dấu “Thánh giá" quanh cây..nhốt Quỷ lại và.. chỉ tha Quỷ khi Quỷ đồng ý là sẽ ..không bao giờ được.. bắt nhốt hồn Jack ! Cụ Jack tiếp tục nhậu..vui chơi.. tội lỗi tùm lum.. và khi chết hết đường lên Thiên đàng ! Xuống địa ngục thì Chúa Quỷ giữ lời hứa.. không cho vào và ném cho Jack cục than đang cháy đỏ của lửa Ngục rồi đuổi đi.. Trời không cho vào, Địa ngục không cho vô.. Jack bỏ cục than vào..quả turnip, (sau dân Ái nhị Lan đổi thành quả pumpkin) và xách đèn đi lang thang ! .. “
Người Ái Nhĩ Lan, di dân đến Bắc Mỹ dùng Bí đỏ để làm đèn và đến 1837 đèn ‘bí đỏ' của Ngày Halloween có tên là Jack-o'-lantern
Sự tích ngày Halloween .. rất dài, đủ mọi nguồn gốc từ tôn giáo đến địa phương TMQ xin hẹn bài khác, ở đây xin phép chỉ bàn về quả Bí đỏ.. Pumpkin
Truyện Bí đỏ
Lịch sử và Nguồn gốc :
Bí đỏ, gốc từ Trung Mỹ (thổ dân ăn bí đỏ từ 7500 đến 5000 trước Công nguyên) từng là một trong những thực phẩm đầu tiên từ Tân Thế giới mang về lại Âu châu từ Thế kỷ 15 và được phát triển mau lẹ vì ‘quả ăn ngon và bày cũng đẹp.. Món bánh “pumpkin pie" hiện nay, có nguồn gốc từ Vùng New England, khi các ông bà ‘thực dân' cắt khoanh chóp quả bí đỏ, múc bỏ hạt, rồi đổ sữa, gia vị và mật ong.. sau đó vùi trong tro nóng đến khi bí chín..
Bí đỏ hiện được trồng hầu như khắp nơi trên thế giới, trừ hai địa cực..Năm 2018 Thế giới thu hoạch 27.6 triệu tấn.. trong đó Tàu và Ấn chiếm gần phân nửa (8.1 + 5.6 triệu). Mỹ chỉ thu 680 triệu kilogram..từ các Tiểu bang Illinois, Ohio, Pennsylvania, California
Tại Châu Âu..Pumpkin đến Pháp trước nhất, khoảng 1485, và được gọi là Citrouille sau đó sang Anh quốc thời Tudor (1485-1603).. tên gọi là ‘pompion', và 1675 đã có bánh ‘pompion pie’ trong Sách nấu ăn của Hannah Wooley..
Truyện cổ tích Cendrillon của Charles Perrault với quả Citrouille đã được Walt Disney phóng tác thành Cinderella (Cô bé lọ Lem) với quả bí đỏ được Bà Tiên biến thành cỗ xe ngựa tuyệt đẹp để đi dự Dạ vũ do Hoàng tử tổ chức .. Truyện đã thu hút hàng triệu bé tóc húi cua và tóc bom bê trên thế giới.
Nước Mỹ thích.. kỷ lục nên tìm cách trồng các quả Bí đỏ khổng lồ đòi cân nặng nhất thế giới..nhưng ngày 9 tháng 10 năm 2016, tại Ludwigsburg (Pháp ghi là Louisbourg), nông gia người Belgique (Bỉ) Mathias Willemijn lại thu hoạch được quả bí đỏ nặng 1190.5 kg (2624 pounds) đạt kỷ lục Thế giới ! (Nước Bỉ tuy nhỏ mà dân Bỉ lại giỏi hơn Mỹ, đúng là bé.. Hạt tiêu ?) vì các ông Mỹ.. thua xa.. đến nay, kỷ lục Mỹ đang là 2350 pounds.. Việt Nam, quả bí đỏ kỷ lục là 126 kg trồng tại Lâm đồng..
Mathias Willemijn(người Bỉ) thu hoạch được quả bí đỏ nặng 1190.5 kg (2624 pounds) đạt kỷ lục Thế giới.
Avec une citrouille pesant 1190,5 kilos, le Belge a établi un nouveau record du monde. (photo AFP)
Vài điều về thực vật
Bí đỏ thuộc họ thực vật Cucurbitaceae, họ cây lớn này có đến trên 1000 loài và có 23 loài được trồng tại các vùng ôn đới và nhiệt đới trên thế giới ! Trong số các loài mà giới nông học gọi là cucurbits có pumpkin = citrouille (bí đỏ, tuy bây giờ lại có thêm loại pumpkin.. xanh !), squash=courge (bí đao), melon (dưa; nhóm này có cây dưa hấu = watermelon ) và gourds (bầu) !
Các nhà nông hay dùng chữ Squash để gọi chung các cây bí (!) bí đỏ và bí đao rồi để phân biệt, họ chia ra hai loại theo mùu thu hoạch : Winter squash và Summer squash ! và dùng tên Pumpkin để gọi các Summer squash cho quả tròn, da màu cam, chín vào cuối mùa Hè..Tên Pumpkin không phải là tên thực vật chính thức của Bí đỏ !
Dây bí đỏ
Bí đỏ có tên thực vật là Cucurbita pepo , loại cây thân thảo bò lan, thô và leo nhờ các tua cuốn; Lá to hình trứng rộng hay hơi tròn, mép có răng cưa..Hoa màu vàng, hay vàng cam sáng, có thùy tròn, góc hướng ra ngoài. Có hoa đực và hoa cái thụ phấn nhờ ong (mật ong từ hoa pumpkin có mùi vị riêng) Quả tròn, da ngoài màu cam, dày có rãnh sâu. Quả có kích thước thay đổi từ 400g đến 7-800kg, trung bình từ 3 đến 5kg bên trong xốp chứa nhiều hạt. Phần thịt có vị ngọt nhẹ..Hạt dẹp, hình oval màu xanh lục sẫm, bọc bên ngoài là một vỏ (husk) màu kem trắng.
Hoa bí đỏ / Lá bí đỏ
Sách thuốc VN của Viện Dược Liệu VN dùng tên C. moschata để gọi Bí đỏ và ghi tên Pháp là.. Courge musquée (?)
Các nhà khoa học cũng gặp nhiều rắc rối về cái tên Pumpkin này (TMQ xin lược dịch)
“Squash và pumpkins.. độc đáo ở chỗ ‘hai từ ‘này bao gồm nhiều.. loài quả thu hoạch!
Summer squash là Cucurbita pepo nhưng Winter squash cũng có thể là C. pepo (ví dụ chủng “Acorn”), là C. moschata (“Butternut”), là C. mixta (“Japanese Pie" hay còn là C. maxima (“Hubbard")..
Quả Bí của Jack-O'-Lantern là C. pepo nhưng bí đỏ đóng hộp cũng làm từ C. moschata (như “Libby Select") hay từ C. maxima (“NK580") và .. nhiều chủng khác nữa !
TMQ lạc vào rừng Bí-Bầu.. chạy sang hỏi Bà Giáo GL bên Tây :
Tây bảo : Citrouille là Maxima pepo là quả Halloween còn Cucurbita maxima là potiron
Cuống citroulle cứng có sợi năm cạnh ; quả tròn màu cam đỏ ; còn potiron cuống.. mềm, xốp không cạnh.. quả màu cam nhạt, hơi xanh .. Hồi đó Tây dùng citrouille nuôi heo ! Voilà, un point final ! TMQ hết cãi !
(Xin đọc : “Difference entre citrouille et potiron trên “montremoicomment.com)
Dinh dưỡng và Thành phần hóa học
Tây chê citrouille nhưng Mỹ lại khen Pumpkin đại bổ !
USDA Mỹ có Bảng giá trị Dinh dưỡng , xin mời đọc tại :
Không tin USDA xin tìm đọc :”La Composition des aliments.Tableau des Valeurs nutritives" của Souci & Fachmann & Kraut trang 913..
Xin ghi lại vài điều tổng hơp : 100g quả tươi cung cấp 6.5g carbohydrate trong đó có 2.76g đường và 0.5g chất xơ; 1g chất đạm và 0.1g chất béo..Nhiều vitamin đặc biệt là vitamin A ở dạng carotenoids như beta-caroten (3.1mg), lutein, beta-cryptoxanthin.. , nhóm B như B6, B3...cùng nhiều khoáng chất như Calcium (21mg), Potassium (340mg)...
Bên cạnh các chất dinh dưỡng trên, Quả bí đỏ còn có các chất có hoạt tính sinh học hay phytochemicals đặc biệt như polysaccharides, sterols, peptides, lignans, gamma-aminobutyric acid GABA
Hạt bí đỏ cũng chứa nhiều phytochemical (TMQ xin hẹn sẽ bàn về Hạt Bí và Hạt Dưa (hấu) trong một bài riêng)
Thực phẩm chức năng :
Bí đỏ (phần thịt, về hạt xin đọc bài riêng) được xếp vào loại ‘thực phẩm chức năng' (functional food).. Ăn bí đỏ có nhiều lợi ích cho sức khỏe (ngừa và.. trị (?) một số tình trạng bất ổn như :
Đưa Bí đỏ vào thực đơn hàng ngày, do lượng chất xơ và pectin, có thể giúp hạ đường trong máu, thích hợp với các bệnh nhân tiểu đường. Có nghiên cứu ghi nhận bí đỏ ức chế các men alpha-amylase và beta-glucosidase liên hệ với mức đường trong máu (Nutrition Research Reviews Số 23-2010)
Thịt Bí đỏ có GABA , một chất chuyển tín hiệu thần kinh giúp an thần..(Hạt có tryptophan , an thần ..mạnh hơn)
Polysaccharides trong thịt Bí đỏ có khả năng chống oxy-hóa giúp cơ thể chống tiến trình lão hóa tế bào.
Các cucurbitacins trong Bí đỏ đang được nghiên cứu về khả năng chống ung thư và ăn bí đỏ.. có thể giúp ngừa vài loại ung thư ? (thử trên các tế bào ung thư loại Hela, HepG2..)
Bí đỏ.. làm thuốc dân gian
Bí đỏ được dùng làm thuốc dân gian từ lâu đời tại nhiều vùng trên thế giới ngoài thổ dân Mỹ châu còn dân tộc các quốc gia Nam Mỹ (Argentina, Brazil..), Đông Âu (Nam tư, Bulgaria..), Á châu (Việt, Tàu.. dùng hạt)
Sách thuốc Việt (Võ văn Chi) ghi “Quả có vị ngọt, tính ấm, có tác dụng bổ dưỡng,làm dịu, giải nhiệt, giải khát, trị ho,nhuận tràng..” Dùng trong trường hợp sưng ruột, kiết lỵ, mất ngủ…
Sách Tàu (Vegetables as Medicine- Chang-chao-liang) ghi : Pumpkin = Nan-qua (Nam qua) thịt ngọt, vị ấm, tác động vào kinh mạch thuộc Tỳ-Vị .. bổ Tỳ, làm ấm bao tử, nuôi nội tạng..
Bí đỏ .. trong Bếp
Pumpkin, tồn trữ được đến 6 tháng không hư nên vẫn là nguồn thực phẩm dù trái mùa.
Nói chung, thịt pumpkin nướng hay đút lò được gia thêm vào các món súp, hay thêm vào các loại bánh mì, bánh ngọt (gaufres, gâteau, tartes, cookies )..hay nhào chung với khoai thành khối nhão (smash) như humous de patate douce., purée.. Khi dùng làm bánh nhão, khối pumpkin thường được thêm bột quế và gừng..
Ngoài ra, lá, hoa và hạt đều được dùng ..chế biến các món ăn..
Tại Pháp : Citrouille dùng, phần chính, là nấu súp (như Soupe paysanne à la citrouille, Soupe à la citrouille de Véro.. ; Tại miền Nam Pháp, citrouille dùng trong bánh mì và bánh pumpkin pie gọi là Citrouillat. Tây chiên bí đỏ thành Citrouille frites . làm mứt khá độc đáo như Confiture de citrouille au vin blanc..
(Thời kỳ giữa hai Thế chiến, dân Châu Âu dùng lá bí đỏ làm rau trộn cùng các củ topinambour và rutabaga,,)
Tại Bỉ có món đặc biệt của Bruxelles : Beignets à la citrouille croustillants (?) Bánh .. chiên giòn ? Mứt thì có Marmelade de citrouille aux agrumes ?
Ý : trộn bí đỏ với phomai.. làm nhân.. ravioli !
Tây Ban Nha : Majorca có món Cabello de ángel (Angel's hair) ? Tóc tiên ? là Bí đỏ, bào sợi, sên đường làm thành .. kẹo ngọt, đem nhồi vào Ensalmadas !
Tại Argentina : Bí đỏ khoét ruột.. nhồi thịt và đút lò
Tại Hoa Kỳ và Canada.. Pumpkin không thể thiếu trong Pumpkin pie của các ngày Halloween và Thanksgiving.. Vùng phía Nam Hoa Kỳ, Hoa Bí đỏ được dùng trang trí món rau trộn và lăn bột rồi chiên giòn thành ..món ăn khai vị.
Mexico : Chiapas trộn pumpkin với mật ong.. thành món Palanquetas
Trung Đông và Nam Ấn độ : Bí đỏ dùng trong các món.. chè ngọt : món Halawa yaqtin . Nam Ấn nấu bí đỏ cùng bơ, đường thêm gia vị thành Kadu ka halva
Á châu : Tàu dùng là thay rau, luộc chín; Thái Lan, quả nhỏ nhồi nhân ngọt, hấp chín, ăn tráng miệng..; Việt Nam có nhiều món canh nấu bí đỏ với thịt heo, tôm; kho thịt ba rọi, nấu chè, bánh ngọt (flan), nấu cháo và làm bánh.. (Các trang mạng dạy nấu bếp tại VN có.. vài chục món ăn từ bí đỏ !) Nhật dùng trong nhiều món tempura.. Nam Hàn dùng lá như rau, hay có món.. kimchi lá bí đỏ.
Nam Phi châu : Lá là loại rau rất thông dụng, thịt nấu chín và dùng như khoai.. Tại Kenya, lá hay chibwabwa, luộc chín ăn với đậu phộng nghiền nhão.
Beignets de citrouille Beignets de potiron frits
Pumpkin Pie Canh bí đỏ
Bí đỏ.. trên Thị trường
Bí đỏ phổ biến rộng trên khắp thế giới, trở thành món hàng thương mại khá quan trọng ngoài việc buôn bán quả dùng như rau, thực phẩm, trang trí ngày Halloween.. còn có thêm các phương thức khai thác thương mại khác :
(Bà Sara Frey, trại chủ tại Illinois, được phong là “Nữ hoàng Pumpkin Hoa Kỳ" vì bán mỗi năm 5 triệu quả pumpkin.. chỉ để làm lantern Halloween)
Kỹ nghệ “Agro-tourism"
Danh từ mới .. “Agro-tourism" dùng để mô tả Du lịch bằng đi chơi, thăm viếng các địa điểm nuôi trồng rau quả xem cách thu hoạch.. Hiện nay các trại trồng Pumpkin tại Hoa Kỳ ở California đang thu hút người xem, vui chơi, thưởng thức ..pumpkin pies, kèm theo cưỡi ngựa, ngồi xe nông nghiệp và chơi trò.. ma trận sắp xếp bằng cây bắp (corn mazes)
Pumpkin Spice Latte :
Ngày 25 tháng 10, 2020 Công Ty Cà Phê Starbucks loan báo là sẽ đưa trở lại món uống “của mùa" : Pumpkin Spice Lattes (PSL)..Lúc ban đầu , 2003 PSL (tuy có chữ Pumpkin) chỉ là món caphê thêm các vị căn bản (quế, nhục đậu khấu (nutmeg), đinh hương), sữa tươi sôi, expresso và đường.. trên mặt là kem đánh (whipped cream)… mãi đến 2015 Starbucks mới thêm vào món PSL này .. chút bột nhão pumpkin ! Món uống kỳ dị này trở thành món bán chạy hàng đầu của Công ty Starbucks trong những năm từ 2003 đến 2015 (bán đến trên 200 triệu ly)
Tháng 8 , 2015 Công ty quyết định đưa vào công thức PSL pumpkin thật, bỏ đi phẩm màu, dùng loại sirô pha vào cà phê có tên là ‘pumpkin pie flavored syrup" làm bằng đường, sữa đặc, pumpkin nhão, màu và chất bảo quản.. Sau đó có thêm pumpkin latte thêm đá.. đến pumpkin Frappucino rồi lạ hơn là trà “ Pumpkin Spice Chai Latte" (?). Thương vụ của các loại Pumpkin cà phê năm 2015 lên đến 424 triệu ly, đem lợi nhuận cho Starbucks trên.. 100 triệu USD
Thành công của Pumpkin Spice Latte là kết quả của việc nghiên cứu thị trường, đáp ứng thị hiếu khách tiêu dùng và kỹ thuật quảng cáo.. Công ty tiếp tục phổ biến thêm các sản phẩm mới .. từ tên “pumpkin" như “pumpkin M&M's , Dunkin’ Donuts pumpkin rồi cả đến “pumpkin flavored whiskey". Starbucks xâm nhập luôn vào thị trường mỹ phẩm với ‘pumpkin spice lotion', shampoo ..!
Năm 2019, Starbucks đưa ra thị trường một món ‘pumpkin mới' lần này.. là món uống lạnh : Pumpkin Cream Cold Brew..là bọt lạnh pumpkin (cold foam), có lớp bột gia vị (pumpkin spice) trên mặt. Vị cà phê đậm và mạnh hơn đồng thời ít ngọt hơn PSL (?)
Pumpkin.. đóng hộp :
Pumpkin đóng hộp cũng gây phiền toái : người tiêu thụ khiếu nại .. pumpkin trong hộp ghi tên Pumpkin lại không phải là bí đỏ mà từ bí tạp nào khác ? FDA can thiệp và cho phép các Công Ty sản xuất được phép ghi Pumpkin khi pha chế..C. pepo cùng các loại C. maxima (các chủng trồng như Acorn, Kabocha và Hubbard).
Công ty Libby’s sản xuất 85 % số lượng Pumpkin đóng hộp của thế giới đã .. trồng loại bí đỏ riêng ! và quảng cáo trên hộp là 100% bí đỏ ! Tuy nhiên Libby's ghi rõ họ dùng loại pumpkin.. Dickinson trồng tại Connecticut ; loại này quá xấu.. không thể trưng bày hay làm.. đèn lantern..
Pumpkin đóng hộp còn được các Bác sĩ thú y khuyên là nên dùng làm thực phẩm cho.. mèo, chó..
Trần Minh Quân
No comments:
Post a Comment