Saturday, August 5, 2017

Trượt chân, té ngã trong tuổi vàng

 Trần Lý Lê       

Ch mt cú vp ngã là cuc sng con người có th thay đi hoàn toàn, cuc thay đi không th km hãm xoay chuyn. S đau đn th xác đi kèm vi ni vt vã tâm thn. Đây là mưu tư, ám nh ca tui vàng khp chn.

Con người sng lâu hơn, ít bnh tt hơn nhưng tui th lâu dài kia có nhng khúc quanh không như ý. Cơ th tri qua nhng biến chuyn cn s thích nghi và chp nhn t mi cá nhân. Ôi chao, biết bao nhiêu là biến chuyn trong cái thân th mong manh kia sau 70 – 80 năm dãi du vi thi gian?

Mt nhìn không còn tinh anh. Tai nghe không còn t tường, có v còn chu chng ù tai, tinnitus, nhng âm thanh tai quái u u trong đu sut ngày đêm. Khu giác chng còn “cm” được mt mùi hương nh nên v giác hu như mòn mi. Khong 70% kh năng “nếm” đến t kh năng “ngi”. Rượu [ngon] không còn gi được hương v cũ dù vn mang li cm giác lâng lâng và đôi khi còn gây chuếnh choáng nhanh chóng không ng. Bp tht không mnh m như trước, khuân vác mt món gì cũng khó khăn. Khp xương êm khiến vic xê dch chm chp… Chưa k s thăng bng, balance, kết hp t kh năng nhìn thy, sc mnh ca bp tht, và khả năng cm nhn v trí ca thân th (proprioception) trong môi trường chung quanh, cũng sút gim qua thi gian. Và cuc sng có thể đến khúc ngot không ng khi trượt chân, vp ngã.

alt
Năm 2012, trên 2.4 triu người té ngã, NGUCONSOLEANDHOLLAWELL.COM

Ti Huê Kỳ, s người cao niên (65+ tui) té ngã và chu biến chng nng n mi ngày mt gia tăng. Nha Thng Kê ca cơ quan Kim Soát và Phòng Nga Bnh Tt (the CDC) công b mt con s đáng ngi, ch trong năm 2012, trên 2.4 triu người té ngã, trong s y trên 200 ngàn người t vong vì biến chng trong cùng năm.

Theo hi chuyên khoa v tui vàng, Geriatrics, tai nn gia tăng khi con người quá lc quan quá t tin, không lượng sc mình; người có tui cũng không ngoi l nhưng chnh hưởng ca tai nn nng n hơn. Nhng th bình thường trước đây bng dưng tr thành chướng ngi vt trong mt phút không ng: các bc thang, tm thm trên sàn nhà, bn tm trng bóng, vng u trong ch đu xe, rễ cây ngoài vườn…, và ngay c con chó con mèo quanh qun bên chân hng ngày. Nhng món thuc tr chng cao huyết áp, cha trm cm…có th gây chóng mt, choáng váng khiến vic vp té, trượt chân xy ra d dàng hơn.

Trong s các c cao niên té ngã và gãy xương chu xương đùi, 20% t vong trong cùng năm, 80% còn li chnh hưởng nng n. H không còn t di chuyn nên vic nhàn tn trên mt quãng đường ngn tr nên bt kh. Nhiu người mt luôn kh năng lái xe vì chân ga chân thng không còn nhm l nên d gây tai nn.

Không th t di chuyn, các c này tr nên ph thuc vào người chung quanh, t bn bè, hàng xóm láng ging đến con cái. Tui vàng s đau đn th xác thì ít nhưng h li  hãi hùng trước vinh mt hết kh năng đc lp.

Mt s tht khó chp nhn là vic càng cao tui, càng d té ngã. Theo Tiến Sĩ Judy A. Stevens, chuyên viên Dch T, epidemiologist, ti CDC, té ngã xem ra gin d nhưng li là ni ám nh kinh hoàng cho tui vàng, không my ai mun nhc đến và ngay c người bị té cũng không mun đ cp đến. Lý do? Các c ngượng ngùng, b, ngi bn bè chê cười mình vng v, nhưng lý do sâu thm nht, các c s con cháu lo lng quá li khênh h vào nhà dưỡng lão hu được (b) chăm sóc k lưỡng hơn, và t đó mt luôn cuc sng đc lp riêng tư. H s hung thn té ngã còn hơn các trn đau m. Đau m khi hết bnh còn có th đc lp ch té ngã thì lôi thôi lm!

Phc hi sau khi té ngã là mt hành trình gian nan, chm chp. Vi các ca gãy xương “bình thường”, sau khi bó xương, ni xương và vết thương tm lành, bnh nhân tri qua thi gian tp luyn đ có th t di chuyn. Chương trình phc hi kéo dài vài tháng, tvic dùng xe lăn, khung cân bng đến cách dùng gy đ chng đ thân mình và giúp thăng bng. Nhiu c không còn leo thang được na vì cn dùng khung st đ di chuyn, và t đó phi lìa b t m nơi có các bc thang thân quen, gn gũi. Thay đi ch  là c mt cú sc trong tui vàng. C nào chp nhn và chu thích nghi thì vết thương “lìa t m” sm lành, c nào ru rĩ vt vã vi ch mi thì nhanh chóng rơi vào ni trm cm u ut và không thiết sng!

alt
Emergency button trên dây đeo c  – NGUVOLTUM.COM

Ngược li, được sinh sng trong khung cnh quen thuc là nm áp, thoi mái trong tui vàng ngay c khi các c không còn có tht chăm sóc thân th.

Như mi loi bnh tt, phòng nga là phương cách tt nht. Té ngã cũng thế. Phòng nga té ngã đ tránh thương tt và các biến chng thay đi đi sng ca bnh nhân.

Đ phòng nga té ngã, bà Judy Stevens cho rng th dc là yếu t quan trng nht. Khi thân th khe mnh, bp tht cng cáp, thì ít b té ngã; và nếu b té ngã thì nh hưởng cũng bt trm trng so vi các c ít đng đy, đi li.

Các lp th dc, nht là các bui dy v thăng bng, như tp đng mt chân, lăn trái banh Bosu cho quen vi s chông chênh. Môn Thái Cc vi các đng tác co dui thong th, chm chp giúp thân th phi hp hot đng ca bp tht và hai lá phi th hít nhp nhàng. S phi hp này cn thiết cho vic hô hp, thăng bng và dáng đi đng ca thân th.

Hiu qu c th nht ca s tp luyn thân th là vic có th t đng dy t ghế ngi mà không cn vn tay: bp tht hai chân và bp tht bng, lưng cng cáp đ đ chng đ và thăng bng thân th khi thay đi v thế.

Nhng yếu t khác không kém quan trng là vic dùng các món thuc. Thuc tr cao huyết áp, khong 70% các c tui tht thp dùng món thuc này, gây chóng mt khi huyết áp xung nhanh và d té ngã nếu không cn thn. Chưa k các th dược tho li tiu, gim đường gim m (?) hm bà lng khác bán t do trên th trường mà các c Á Đông dùng thường xuyên như ung trà.

Xin m ngoc đ nhc đến dược tho mt chút: Dược tho là con dao hai lưỡi rt sc, có th vô cùng hiu qu trong vic cha trmt bnh tt nào đó, nhưng dược cht trong dược tho có liu lượng bao nhiêu li là mt điu bí mt. Bí mt th nhì là món dược tho tuy có cùng tên nhưng mc khác bit v dược cht [và dược tính] li là khong cách mênh mông… chưa k các ph cht có dược tính khác.

Các c dùng thuc tr cao huyết áp có t l té ngã cao gp đôi nhng người không dùng. Đc bit là loi thuc li tiu, diuretic, [dùng đ gim cao huyết áp và suy tim]. Nếu cn dùng, các c nên ung thuc ban ngày đ tránh nhng chuyến vào nhà v sinh trong đêm ti. Món thuc khác, món thuc tr mt ng, có th gây mt thăng bng, và nếu có th, nên thay thế bng mt ly sm, mt cun sách d đc hoc mt vài bn nhc êm du.

Cách phòng nga té ngã khác là cách xếp đt vt dng trong nhà, loi b tm thm đt h hng trên sàn nhà, bàn ghế nm gn ghtrong mt góc khut, dp giày dép, đ chơi… trên li đi.

Các c trong tui vàng cn đi khám mt hàng năm và đeo kính đ duy trì th lc. Dùng kính đơn tròng khi đi b và ch dùng kính hai tròng, ba tròng (bifocal, progressive lenses) khi đc sách, ngi ti ch vì loi kính này có th gây vp té.

Trong nhà cn có đèn đ sáng đ thp rõ vt dng chung quanh. Và món vt dng cn thiết nht, vi các c sng đơn chiếc, có l là món “gi cp cu”, emergency button, electronic alert, có th trong dng vòng đeo trên c tay có nút bm, có th là dây đeo trên c.

Mùa thu ca cuc đi không nht thiết ch là mùa tàn úa, mùa lá vàng; vi s chp nhn, sa son và sn sàng cho tinh thn, mùa thu có th tr thành…vàng lá, vàng ròng vi các chuyến du ngon thong th đ tn hưởng s thanh nhàn khi tâm tư không còn vướng bn vi sinh kế nhc nhn và bn phn dưỡng dc khó khăn?

No comments:

Post a Comment